آجیل شب یلدا نماد چیست و در گذشته به چه شکل بوده است؟

آجیل شب یلدا یکی از خوراکی ها و تنقلات محبوب شب چله است. شب چله یا همان یلدا به عنوان یکی از قدیمی ترین جشن های ایرانی قدمتی چند هزار ساله دارد و هنوز در ایران و نقاط مختلفی از جهان برگزار می شود.نزدیک به بلندترین شب سال که می شود بازار خرید آجیل شب یلدا هم داغ می شود و بحث قیمت آجیل شب یلدا هرسال یکی از موضوعات نقل شده بین مردم است. هرچند آجیل در مهمانی ها و سایر مناسبت های مثل چهارشنبه سوری، عید نوروز هم استفاده می شود یا در نذر آجیل مشکل گشا کاربرد دارد اما گفته می شود که منشأ همه اینها به همین آجیل یلدا برمی گردد. اما اینکه آجیل شب یلدا نماد چیست احتمالا سوال خیلی از ما خواهد بود.

آجیل شب یلدا نماد چیست؟

ایرانی ها در برگزاری مناسبت های شاد و بزرگداشت ها سنگ تمام می گذاشتند و هر ایرانی بسته به وضعیت خود سعی می کرد رسم و رسوم را پرشور برگزار کند، برخلاف سنت سوگواری و عزاداری ها که معمولا خیلی ساده برگزار می شد و حتی از آجیل و خشکبار تنها به خوراکی هایی مثل مغز گردو یا خلال پسته برای تهیه حلوا و شله زرد استفاده می کردند. حتی در آئین های عزاداری محرم در فرهنگ ایرانی از شکستن تخمه و خرید آجیل پرهیز می کردند چرا که آن آجیل را نماد سرور و شادی و سرخوشی و جشن می دانستند.
یکی از دلایل مصرف آجیل، انرژی زا بودن آن است و مهمترین آجیل های ایرانی هم در مراسمی در شروع فصل سرد و نیمه دوم سال مصرف می شود. با این حال این محصول در تمام طول سال هم طرفدار خاص خود را دارد و اجزای مختلف آن مثل پسته، بادام، قندق و گردو به صورت جداگانه هم مصرف می شود یا در پخت انواع شیرینی و دسرها به عنوان طعم دهنده و یا تزئین روی کار به کار برده می شود.

در حقیقت آجیل محصول اغلب شهرهای ایران بود و به گفته منابع تاریخی حتی دوره صفوفیان هم رسم و رسوم ایرانی با حضور آجیل بر سر سفره ها برگزار می شده است و از مهمان پذیرایی می کرده اند.ایرانی ها اصولا آجیل را خیلی دوست دارند و شاید یکی از دلایل آن تنوع این محصول است. به جز این آجیل به عنوان توشه سفر مسافر و یا تنقلات زنگ تفریح بچه در مدرسه هم به حساب می آمد و مادرها آن را در جیب لباس مدرسه شان می ریختند تا در طول روز از این دانه های خوشمزه قوت بگیرند.

آجیل شب یلدا در گذشته و امروز

آجیل شب یلدا از گذشته تا امروز پای ثابت بساط شب چله بوده است. اما جالب است بدانید که با وجود اینکه در ماهیت آن تفاوت چندانی ایجاد نشده اما نوع مصرف و روش های تامین و خرید آجیل با امروز متفاوت بوده است. داستان آجیل شب یلدا در طول این همه سال جالب و شنیدنی است که در ادامه آن را با هم مرور می کنیم.

آجیل شب یلدا در گذشته

آجیل در ایران محصولی کاملا بومی بوده  است که ریشه آبا و اجدادی دارد به این معنی که نسل در نسل ایرانی ها کشاورز و دامپرور بوده اند. محصولات کشاورزی هم انواع دانه ها و فرآورده های جانبی مثل تخمه صیفی جات داشته است.
تخم داخل کدو، هندوانه و خربزه پس از برداشت و خورده شدن، دور ریخته نمی شد و با تف دادن و به اصطلاح بو دادن به صورت تخمه کدو، تخمه هندوانه و … در می آمد. همین طور وجود مزارع آفتابگردان در سراسر دشت های ایران، تخمه آفتابگردان را به عنوان یکی از تنقلات در دسترس تامین می کرد.

وفور این محصول در گذشته به حدی بود که خرید و فروش آجیل فقط مختص فروشگاه آجیل و خشکبار نبود و با چرخ دستی هم به فروش می رفت و دوره گردهای آجیل فروش به این صورت محصولات خود را در سطح شهر می فروختند.

وضعیت میوه های شب یلدا هم به همین شکل بود. اکثر خانه ها درخت میوه هایی مثل خرمالو داشتند و انار شب یلدا هم از درختچه های انار که به خصوص در مناطق کویری و مرکزی ایران خوب رشد می کرد تامین می شد. هرسال موقع برداشت محصول که می شد چه در باغ های بزرگ و چه در درختان میوه حیاط خانه بخشی از آن به صورت لواشک یا میوه خشک در می آمد و همین خوراکی ها در آخر پاییز بساط سور و سات شبه چله را فراهم می کرد. همین طور مویز و توت، انجیر، گندم بوداده و نخودهای سیاه تفت داده شده در سفره این شب طولانی گذاشته می شد که همگی از محصولات خانگی  کدبانوهای ایرانی بود.

میوه خشک که حالا خیلی قیمت پیدا کرده و حاضر و آماده با قیمت بالا می فروشند در گذشته به صورت خانگی تامین می شد به این روش که یا برگه‌ها را کنار بخاری خشک می‌کردند و یا در پشت‌بام‌ در سینی‌های بزرگ پارچه می انداختند و در معرض آفتاب قرار می دادند و بعد از آن جمع می‌کردند و در کیسه‌های پارچه‌ای می‌ریختند. دلیل انتخاب کیسه های پارچه ای هم این بود که از کپک زدن میوه های خشک را محافظت می کرد.

استفاده از تمام ظرفیت خوراکی ها و امکانات موجود اطراف باعث می شد تا سفره های سنتی مثل نوروز و شب چله مثل امروز به این حد و اندازه گران تمام نشود و در واقع هر خانه خودش تولیدکننده و مصرف کننده بود. داشتن شب یلدای کم هزینه یکی از مزیت های دورهمی های شب چله قدیم در ایران است.

آجیل شب یلدا در سالهای اخیر

در سال های اخیر که زندگی شهرنشینی و آپارتمانی زیاد شده و اطراف شهر هم از درخت و باغ های میوه خالی است، تولید آجیل و خشکبار خانگی به طور چشمگیری کاهش یافته و بیشتر به صورت صنعتی و یا واردات آجیل تامین می شود. به همین دلیل مصرف این خوراکی خوشمزه نیز کمتر شده و قیمت ها بالا رفته است. حالا به آجیل به چشم یک کالای لوکس نگاه می شود، با این همه نوروز و شب یلدا دو مناسبتی است که بازار آجیل شب عید و خرید آجیل شب یلدا گرم می شود و بر خلاف گذشته است که آجیل یلدا در هرکجای ایران و بسته به موقعیت و شرایط محصولات آن ویژگی و ترکیب خاص خودش را داشت.

مثلا در اردبیل پسته خیلی پیدا نمی شد و در عوض بادام و گردو خیلی خوب به عمل می آمد.  این روزها آجیل شب چله اجزاء و ترکیب مشخص و واحدی دارد و در تمام ایران تقریبا به یک شکل به فروش می رسد.