آداب و رسوم پیشواز ماه رمضان در فرهنگ ایران

ماه رمضان را آغازی است و پایانی؛ اما فقط این سی روز یا بیست و نه روز نیست. برای مردم ایران، رمضان به قدری عزیز است که از پانزده روز قبل، یعنی از فردای جشن نیمه شعبان به استقبالش می روند. به اصطلاح فرهنگ روزه به پیشواز رمضان می روند. پیشوازی که آداب و ادب خودش را دارد. هرشهر ایران پیشواز را به سبک خودش برگزار می کند؛ هرچند که در شکل کلی یک جور است اما تفاوت هایی هم دارد.

نظافت و خانه تکانی در استقبال ماه خدا

آیین غبارروبی از مسجد

برای پیشواز رمضان رفتن، مسجد اولویت اول است. باید برای سی شب و روز، پذیرایی از مهمانان خدا آماده باشد. خیلی ها حتی نذر می کنند که در این ایام، مسجد تمیز کنند. جارو و غبارروبی و شستن با گلاب از آیین های ایرانی مسلمان است.

قرآن ها و مفاتیح را بررسی می کنند اگر پارگی و مشکلی داشته باشد، تعمیر و صجافی شود. مهرها را جمع می کنند، یا مهر نو به جایش می گذارند یا لایه برداری می کنند و می سایند تا دوباره نو شود.
فرش های مسجد شسته می شود و خلاصه دسته گل می شود برای پهن کردن سفره های نذری افطاری و شب های احیا و تلاوت قرآن و جزء خوانی.

مرتب کردن خانه ها

قدیم تر ها نزدیک های رمضان که می شد، یک جوری مثل دمدم های بهار که بوی عید می پیچد در کوچه و بازار، جنب و جوشی به پا بود.هنوز هم این ذوق و شوق هست اما قدیم تر شدت اش بیشتر بود. جلوتر که برویم و از آداب و رسوم پیشواز در شهرهای ایران بگوییم خودتان تصدیق خواهید کرد.

از نیمه شعبان به بعد، خانم های خانه و دختران شروع می کردند به خانه تکانی! تمیز کردن و شستشو دادن. اثاث خانه را بیرون کشیدن و گرد و خاک را زدودن. فرش ها پهن و شسته می شد.زن ها به خانه سر و سامان می دادند و مردان به محل کارشان؛ هرکجا بود: بازار، تیمچه، نانوایی و آهنگری، رنگرزی و …

سفید کردن دیوار خانه

دیوارهای خانه ها در گذشته در روستا از کاهگل یا گچ بود؛ هنوز هم خیلی از مناطق به همین شکل است. یکی از آیین های پیشواز رمضان، سفید کردن دیوارهای خانه بود.خانم های خانه اول روسری به سر می بستند و با جارویی که سر آن پارچه بسته بودند، تارهای عنکبوت و گرد و خاک را از سقف و دیوارها می تکاندند. بعد نوبت سفید کردن دیوارها بود؛ به این صورت به مردها و پسرهای خانه می گفتند که خاک بیاوردند. بعد به آن آب اضافه می کردند. جارو را داخل آن می زدند و به دیوارهای اتاق می کشیدند.

غسل و استحمام

این روزها که هرخانه حمام مستقل دارد و آسایش و رفاه برای اهالی یک خانه بیشتر است، هرکسی هروقت بخواهد حمام می رود اما در گذشته به این شکل نبود. حمام ها دو وقت سال خیلی شلوغ می شد؛ یکی شب سال نو و عید نوروز، یکی هم وقت ماه رمضان.
حمام های قدیم معمولا دوتایی بود؛ یک حمام بزرگ و یکی کوچک. حمام بزرگ برای شستن و کیسه کشی بود و حمام کوچک برای غسل کردن. برای پیشواز رمضان حمام ها غلغله بود. همه می خواستند با جسم و لباس تمیز قدم به مهمانی خدا بگذارند.
اغلب حمام ها عمومی بود و در دو نوبت صبح برای خانم ها و عصر برای آقایان بود. هرچه قبل رمضان حمام ها شلوغ بود، با شروع روزهایش صف ها کم تر می شد، چون اغلب مردم اعتقاد داشتند که ماندن طولانی مدت در حمام روزه را باطل می کند و غسلی می کردند و تنی به آب می زدند و زود بیرون می آمدند.

حنا گذاشتن

حنا گذاشتن یکی از رسوم پیشواز رمضان بود. معمولا همه حنا می گذاشتند و به اصطلاح دست و پا را خضاب می کردند. مسن ترها و آنهایی که مو سفید کرده بودند هم سر و صورت شان را رنگ می کردند.
خانم ها هم با حنا ناخن شان را آرایش می کردند. اعتقاد بر این بود که دست هایی که برای دعا در ماه رمضان به آسمان می رود، باید آراسته باشد تا نصیب بیشتری از درگاه حق بگیرد.
به این ترتیب اغلب روزه داران حنابندان کرده بودند و تا آخر ماه مبارک هم اثرش باقی بود. مگر آنهایی که عزادار  و به تازگی عزیزی را از دست داده بودند.

خرید خواروبار برای رمضان

خرید ماه رمضان در آداب و رسوم پیشواز چیزی شبیه خرید شب عید نوروز است. بیشترین خرید هم مایحتاج و خوراکی جات سفره افطار و سحر رمضان است. برنج و روغن، انواع حبوبات، خرما و شرینی جات مخصوص رمضان در سبد خانواده ها از قدیم الایام تا به حال هست.
مصرف برنج در ماه رمضان ایران بیشتر می شود و از بین حبوبات، عدس مورد توجه است. ایرانی ها در گذشته مصرف عدس را باعث نرم شدن دل و رقیق شدن عواطف می دانستند.
آنهایی که دامدار بودند، یکی از دام ها را به نیت تهیه گوشت ماه رمضان پروار و به پیشواز رمضان آن را قربانی
می کردند و این گوشت تا یک ماه برای تهیه غذای سحر و افطار مصرف می شد.

یکی دیگر از آداب و رسوم پیشواز رمضان که وظیفه اش برعهده خانم ها بود؛ تهیه رشته برای آش است.
آش یکی از پرمصرف ترین غذاهای ماه رمضان است و آش رشته یکی از محبوب ترین آن. خیلی از ما این روزها رشته آش را به صورت بسته بندی شده از فروشگاه ها می خریم اما در گذشته و برخی از شهرها هنوز هم تهیه رشته آش در منزل مرسوم است. از رسوم پیشواز رمضان، تهیه رشته آش مورد نیاز برای یک ماه روزه داری است.

حلالیت طلبیدن

یک باور قلبی هست که اگر رمضان برسد و کدورتی بین مومنین باشد،روزه ها برای شیطان است و سهم او می شود. به خاطر همین یکی از رسوم پیشواز ماه رمضان حلالیت گرفتن و پاک کردن کینه ها کدورت هاست.
حلالیت گرفتن این روزها مدلش فرق کرده، با پیامکی یا متنی در پیام رسان های اجتماعی از هم حلالی می گیریم، سالهای پیش هم همین طور؛ وقتی سیستم پیام رسان نبود، تلفن وسیله ای بود برای اینکه شماره طرف را بگیری و با یک سلام، رابطه تیره و تار شده را روشن کنی. در گذشته و خیلی قدیم تر اما این طور نبود. یک دفعه می دیدی که یکی دست دور گردن ات انداخته و در آغوشت گرفته. رسم آشتی کنان همین بود یا اگر خیلی کار سخت شده بود، بزرگ تر ها به اصطلاح ریش سفیدی می کردند.
روزهای نزدیک به ماه رمضان می شد، حلالیت طلبیدن رسم و رسوم پیشواز ماه رمضان بود. آنهایی که قهر بودند منتطر می ماندند تا فرصتی برای آشتی فراهم شود. بزرگترها هم معمولا کار را ساده می کردند و چای دم می کردند و دو طرف دعوا را مهمان می کردند به خانه خود. دو طرف دعوا هم از همه جا بی خبر می رفتند و با هم روبه رو می شدند و …

کلوخ اندازون

کلوخ اندازان از رسم های ماه شعبان است اما در واقع رسمی برای استقبال و پیشواز از رمضان محسوب می شود.
از دور هم جمع شدن و شادمانی کردن تا گشت و گذار در دل طبیعت ( در صورتی که فصل سرد نباشد) تا خوردن خوراکی های باب میل، رسم کلوخ اندازان را می سازد.
در شهرهای مذهبی مثل قم، مردم به امامزاده ها یا جمکران می روند و با این رسم خود را آماده روزه پیشواز می کنند. مهمترین رسم کلوخ اندازان، پرتاب و شکستن کلوخ است و استغفار است گناه.

دعوت از روحانیون

نزدیکی های ماه رمضان که می شود وقت دعوت از روحانیون و مبلغان مذهبی به روستاها و مناطقی است که از حضور روحانیون خالی است. این دعوت هم معنویت بیشتر به آبادی ها می آورد و هم به نوعی کلاس درس دین و معارف است. دعوت از روحانیون در پیشواز ماه مبارک به این صورت است که اگر اهالی فردی را بشناسند خودشان روحانی را دعوت می کنند و اگر نشناسند از دفاتر مراجع تقلید می خواهند و منتظر می مانند تا روحانی از راه برسد. طلبه از راه رسیده به خانه بزرگ و ریش سفید روستا می رود و همه اهالی به دیدن اش می آیند.
رسم است که هرشب یکی از خانواده های محلی سحر یا افطار روحانی مهمان را تقبل می کنند. در طول ماه مبارک مردم مشکلات و سوالات شرعی شان را با این کارشناس علوم دینی مطرح می کنند و شبها در مراسم دعا و نماز روحانی مهمان حضور دارد و نمازها به پیش نمازی او برگزار می شود.

روزه پیشواز رمضان

روزه پیشواز ماه رمضان، معروف ترین رسم و رسوم روزهای آخر ماه شعبان و استقبال از رمضان است. روزه سه روز آخر شعبان را مومنین از دست نمی دهند و سعی می کنند اگر توفیق روزه داری ماه رجب یا شعبان را از دست داده اند، حداقل این چند روز به به خصوص یک روز قبل رمضان را از دست ندهند.