عروسی و مراسمی که از سه تا هفت شبانه روز طول می کشید

برای ایرانی ها در همیشه تاریخ مراسم عروسی یکی از مهمترین آیین های خانوادگی و اجتماعی بوده و به مرور زمان خرده فرهنگ های فراوانی را باعث و شامل شده است.
شیوه ها و روش های فراوانی دارد مراسم و جشن عروسی در سراسر ایران. مثلا معروف است که قدیمی ها هفت شبانه روز جشن و پایکوبی می کردند و مراسمات مختلفی بجا می آوردد. اما آنچه ما امروزی ها بیشتر بخاطر می آوریم همان مراسم سه شبانه روزی معروف است.
ما اینجا در مجله فرهنگی وبلایت مروری کوتاه داریم بر برخی آیین های مربوط به جشن های عروسی ایرانی.

شروع داستان از یک حنابندان ساده!

معمولا از حنابندان شروع می شد. اما در برخی شهر ها و دوره ها حنابندان هم داستان های خودش را داشت. مثلا مبحث شیرین سر حمومی!
سرحمومی مراسمی است که داماد را در حمام عمومی مردانه و عروس را در حمام زنانه طی برو و بیای مفصل و با شکوهی حمام می‌کردند و با رقص و پایکوبی و چوب بازی به مراسم حنا بندان می رسیدند و در پایانش هم مشغول شستن و کیسه کشی داماد می شدند.
در مراسم حنا بندان  هم آواز می خواندند به صورت گروهی:
امشب حنا می‌بندیم
بر دست و پا می‌بندیم

ظرف حنا در شب حنابندان مجمعه، دیس، ظرف بزرگ، بشقاب، طشت و اینجور موارد بوده که متاسفانه این روز شکل ماجرا بسیار متفاوت شده است!
آن قدیم ها به همراه حنا خوراکی هایی مثل شیرینی، میوه، کله قند، چند کیسه حنای خشک و هدایایی مثل طلا یا لباس برای عروس و داماد آورده می شد.

در مراسم حنابندان، دختر و پسر های دم بخت می آمدند و به حنای عروس و داماد ناخنک می زدند به جهت بختگشایی.
در هر بخش از کشور و در دوره های مختلف تاریخی مردم ایران عقاید و رسومی داشتند که برخی از آن ها را مرور می کنیم:

• موقع حنابستنِ عروس و داماد، پسربچه ای حنا را از دست عروس می دزدد.
• ریختن آب بر سر عروس در حمام توسط زن شوهردار- نه زن بیوه- یا زنان ازدواج کرده فامیل
• نشاندن پسربچه در کنار عروس به امید اینکه اجاق شان روشن و اولین فرزندشان پسر باشد
• در پایان مراسم هم، لباس نو بر عروس و داماد و اقوام نزدیک آن‌ها می‌پوشانند

این مراسم گاهی تا سحر طول می‌کشید. در واقع این ها تازه مقدمه مراسم عروسی ای است که قرار بود عصر روز بعد برگزار شود. افراد دعوت شده، در صحن حمام جمع می‌شدند، اما جوانان و افراد غیر مدعو تا پایان مراسم در بیرون از حمام می ماندند و  مشغول سیاه بازی و انتر بازی می شدند.

خنچه برون یا خمچه برون؟!

خمچه (خُنچه) عروس یکی از سنت های واجب عروسی ها بوده است. خمچه در واقع یک سینی بزرگ است که هدایا و خوراکی های عروس و داماد را در آن می گذاشتند و جابجا می‌کردند. حالا این روز ها ما آن را کادوی عروس و داماد عنوان می کنیم.
این هدیه ها البته دو طرفه بود. معمولاً اقوام داماد، هدایا و پیشکش‌هایی از جمله لباس و کفش و کادوهای دیگر را به خانه پدر عروس می‌برند و شام را مهمان آن‌ها بودند. آن‌ها نیز متقابلاً به داماد هدیه‌ای می‌دادند.

آقا داماد هم الزاما بایستی هدیه‌ ای برای نامزدش مهیا کند، در این شب به داماد این امتیاز بزرگ داده می‌شده‌ که با بردن هدیه برای نامزدش بتواند شب، در خانه با او، در یک اتاق و دوتایی بخوابند. داماد تا قبل از شب زفاف فقط در مناسبت های خاص و از جمله شب چله مجاز به خوابیدن با نامزدش بوده‌ که به آن نامزدبازی می‌گفتند.

و اما پاتختی…

ماجرا از این قرار است که بعد از عروسی، خانم ها دور عروسی که روی یک صندلی یا تختی می نشسته جمع می شدند و خلاصه که مجلس را گرم می کردند!
خانم می گویند هدف از برگزاری چنین جشن و سروری، گفتن شادباش جهت ورود شکوهمندانه اش به زندگی متاهلی است، الله اعلم…

قدیم تر ها مراسم پاتختی بصرف آش بود و شیرینی و زحمتش هم بعهده خانم های خانواده بود، در نتیجه خبری از آقایان در این بخش از مراسم نیود و نمی توانست باشد اساسا!
در گذشته که این جشن معمولا دعوتی نبود مثل حنابندان و …
قرار هم نبود زیاد تشریفاتی باشد، بیشتر جهت سرخوشی و عرض تبریک بود به عروس و خانواده شان. بخاطر همین بود که معمولا شلوغ می شد.

در واقع هدف از برپایی این مراسم سنتی و قدیمی این بود که هر کسی در حد بضاعت خودش به این خانواده تازه شکل گرفته در ابتدای راه زندگی کمک کند.

خانواده، دوستان، اقوام و آشنایان عروس و داماد برای آغاز زندگی مشترک رو درد رو شدن با چالش های زندگی  به آنها دلگرمی دهند که این یعنی برگزاری مراسم پاتختی، علاوه بر جنبه ی جشن و پایکوبی، جنبه ی مهم تری هم دارد و آن هم چیزی جز آسان تر کردن شروع زندگی مشترک عروس و داماد نخواهد بود.

سابق بر این که اینگونه بود، هدایا و پیش کش هایی که در این میهمانی به عروس ارائه می شد تا کمکی در جهت تکمیل جهیزیه و تهیه ی ملزومات و وسایل مورد نیاز و اولیه زندگی ایشان باشد .

حالا جالب تر ماجرا اینجاست که بفهمید مراسم پاتختی علاوه بر رواج در ایران در بسیاری از کشور‌‌‌‌های دیگر هم متداول است، البته قطعا با نام های دیگری!
مثلا در کشورهایی مثل کانادا، آمریکا یا از این قبیل، مراسمی تحت عنوان Bridal shower وجود دارد و ضریب این احتمال در آنجا هم بالاست که خواهرشوهر و جاری هم در آن نقش ایفا کنند، منتها یک تفاوت کوچکی هست و آن هم اینکه در این کشورها، پاتختی را قبل از مراسم رسمی عروسی برپا می دارند!

مهر برون یا بله برون

حالا ما دیگر از “مهر برون” یا همان “بله برون” بهتر است چیزی نگوییم چون ممکن است بین بزرگتر های فامیل اختلاف بیفتد خدای ناکرده!
بهر حال مباحث مادی همیشه و همه جا محل تنش و نزاع بوده و چه بسیار عروس و دامادهایی که سر همین مراسم مذکور، دچار گسست پیوند شدند و اصلا به مراسمی مثل پاتختی و اهدای خلعتی نرسیدند، زبان بسته ها!

و البته که در اغلب موارد، بزرگتر ها و ریش سفیدها همیشه هستند و از تجارب سالیان سال زندگی خود، برای این مراسم هزینه می کنند تا بنای یک زندگی سالم و خداپسندانه نهاده شود و مهریه که حکم خداست و سایر موارد مقرر و تنظیم شود و خلاصه به میمنت و مبارکی عروس خانم و ماه داماد راهی خانه بخت شوند…

امید آنکه تحت هر شرایطی، بتوانیم ابتدا به آیین ها و آداب و رسوم خودمان پایبند باشیم و احترام بگذاریم و در مرحله بعد تا حد توان به اجرای آن اهتمام ورزیم که ایرانی بودن ما در همین آداب و آیین هاست، نه آنچه به عنوان آداب لاکچری بودن تمام فضای ذهن این روزهایمان را اشغال کرده و مراسمات مان ممکن است شبیه هر منطقه ای از جهان بشود، جز ایران!