مسجد وکیل کرمان ؛ مسجدی در طولانی ترین راسته بازار ایران

مسجد وکیل کرمان یکی از جاذبه های تاریخی و گردشگری کرمان است. این مسجد بخشی از مجموعه وکیل است که به دستور حاکم کرمان در دوره قاجار ساخته شده. سبک معماری این مسجد به سبک معماری دوران قاجار است. در صفجه مساجد ایران در مجله فرهنگی وبلایت از داستان این مسجد بخوانید.

کرمان شهری تاریخی است؛ از تاریخی ترین استان های ایران . همسایه های شمالی کرمان، استان های خراسان و یزد هستند.
جنوب کرمان، استان هرمزگان نشسته. از شرق هم سیستان و بلوچستان است.

ابنیه های تاریخی و جاذبه های گردشگری کرمان پرتعداد است و برای بررسی یا بازدید از آن می توان به سه بخش تقسیمش کرد:

اول . تاریخی

دوم . جاذبه های طبیعی و گردشگری

سوم . جاذبه های کهن

کرمان در تاریخ و فرهنگ

ریشه واژه کرمان در زبان سنسکریت است به معنی کار و کوشش. ظاهرا مردم کرمان از همان زمان های گذشته مردمی سخت کوش بوده اند که در دل کویر با شرایط موجود دست و پنجه نرم کرده اند برای جفت و جور کردن سفره زندگی.

آوازه کرمانی ها در تاریخ تا شرق شناسان سرزمین های دور هم رسیده. مثل یان آوین فرانسوی که پس از جستجو در تاریخ کرمان گفته :

کسی که تاریخ کرمان را درست بخواند انگار تاریخ همه جهان را خوانده است.

به جز غنای طبیعی که خدا به خاک کرمان داده ؛ مثل معادن مس و نمک و … و پسته و ادویه جات مختلف، کرمان جاذبه های دیدنی کم ندارد.
یکی از اماکن گردشگری کرمان، مجموعه های تاریخی آن است.
کرمان سرزمینی کویری است. در بافت معماری شهرهایی که در اطراف کویر است ساختمان ها و محلات عمومی است که نام مجموعه بر سَردر آن خورده.

مجموعه سازی یکی از خصوصیات معماری و شهرسازی شهرهای اطراف کویر است.

مثل مجموعه عمادالدین کاشان و میرچخماق یزد و وکیل شیراز. کرمان هم کویری است و  داستانی شبیه این سه شهر دارد.
مجموعه وکیل کرمان به همین سبک و سیاق ساخته شده؛ مجموعه از بازار، مسجد، مدرسه، حمام، کاروانسرا و … در کنار هم.

اما چرا این ها را کنار هم می ساخته اند؟

معماران می گویند: هدف آسان شدن زندگی و خدمات شهری به مردم است. ضمن اینکه در مخارج ساخت و ساز هم صرفه جویی می شده.

فکرش را بکنید در زمانی حمام در خانه ها نبود و وضعیت بهداشت و کیفیت زندگی تعریفی نداشت؛
چقدر وجود یک حمام بزرگ که با سیستم کانال کشی اش آب قنات را یکسره بیاورد سمت حمام و جوابگوی نیاز بهداشتی مردم باشد می تواند مهم باشد.

بانی ساختن این مجموعه ها غالبا خاندان های بزرگ و حاکمان آن شهر بوده اند هم صاحب ثروت بودند و هم مدت طولانی زمام امور را به دست داشته اند
و کار ساخت و ساز را که در آن زمان معمولا طولانی هم بود به سرانجام می رساندند.

در کرمان مجموعه گنجعلیخان و مجموعه وکیل، بناهایی در همین ردیف است.
گنجعلیخان را امیری به همین نام ساخته و مجموعه وکیل را خاندان وکیل که فرمانروای کرمان بوده اند در دوره ای.
در زمان گنجعلیخان که فرمانروایی اش سی سالی طول کشید، اوضاع کرمان سروسامان گرفت.
امنیت به منطقه برگشت و تجارت رونق داشت. خاندان وکیل هم که برخلاف حاکمان خون ریز در تاریخ پرآشوب کرمان، نگاهش بیشتر به بهبود اوضاع و احوال مردم بود
و هم و غم شان را گذاشتند پای آبادی.

مجموعه وکیل کرمان بنایی آجری است که به سبک ساختمان های دوره قاجار گچ کاری شده. این مجموعه در مرکز شهر قدیم کرمان ساخته شده با مساحت ۸ هکتار.
این مجموعه با شماره ثبت تاریخی ۱۰۱۱ از میراث تاریخی کرمان است.

این مجموعه در شرق مجموعه تاریخی گنجعلیخان است و با فاصله کمی از آن قرار گرفته.
مجموعه وکیل را محمد اسماعیل خان نوری وکیل الملک احداث کرده و بعد از آن به عنوان ابنیه تاریخی و جاذبه گردشگری کرمان بازسازی و مرمت شده است.
وکیل الملک سال ۱۱۸۷ هجری قمری فرمانروای کرمان بوده و این مجموعه براساس نام سازنده اش به نام وکیل شهره است.

بخش های دیگر این مجموعه تاریخی را فرزند وکیل الملک به نام مرتضی قلی خان وکیل الملک ثانی تکمیل کرد و بناهای ناتمام را کامل.
او مثل پدرش به نظم دهی شهر توجه بسیار داشت. خانواده وکیل الملک سردری برای آستانه حضرت معصومه هم ایجاد کرد.

تاریخ کرمان می گوید این بخش از جغرافیای ایران، جنگ و بلا و ظلم حاکم کم ندیده.
سال های قجطی و فقر در کرمان پرتکرار بوده اما فرمانروایانی هم داشته که بخشی از جاذبه های گردشگری کرمان مدیون آن است.
مثل همین مجموعه وکیل و مسجد آن که دو فرمانروای پدر و پسر آن را بنیان گذاشته اند.
خاندان وکیل روی هم رفته بیست سال بر کرمان حکمرانی کردند و حافظه تاریخی کرمان و کرمانی ها از این خاندان به عنوان نماد آبادانی و خدمات یاد می کند.

مجموعه وکیل، مسجد و بازار و حمام و کاروانسرا و ارگ و آب انبار دارد و مسجد وکیل اول ورودی بازار است.
مسجد وکیل در حقیقت بخشی از  مجموعه بنای وکیل کرمان به حساب می آید. کل فضای این سازه از بالا به شکل مستطیل است.

مسجد وکیل دو شبستان دارد؛ یکی قدیمی تر و دیگری جدید. شبستان بخشی از …. است.مصالح به کار رفته در ساخت محراب شبستان قدیم از  همان کاشی های خشتی دوره قاجار است. سقفش گنبدی شکل است و از کاشی های معرق پوشیده شده و روی ستون های آجری سوار است.

در اصلی این مسجد شمالی است و سر درش با مقرنس کاشی دلربایی می کند. ابتدا ورود چشم تان برمی خورد به سنگفرش هایی که زمین را پوشیده. نمای پیش روی تان هم کاشی کاری شده و آجر است.

نقش مسجد در بازارهای سنتی ایران بسیار پررنگ است. پژوهشگران معماری و فرهنگ می گویند مسجد در بازار، روح رونق اقتصادی و کسب حلال را می دمد. روابط اجتماعی را سامان دهی می کند. مسجدها مثل مسجد وکیل کرمان چند در ورودی داشتند تا از هرگوشه بازار بتوان به راحتی به خانه خدا دسترسی داشت.