همه چیز درباره سپندارمذگان؛ روزی برای قدردانی از زنان عاشق ایرانی

سپندارمذگان یا اسپندگان از جشنهای باستانی ایرانی است که در بزرگداشت مقام زن، زمین و عشق برپا می شود. این آیین ایرانی که به روز عشق ایرانی هم معروف شده، هنوز هم در برخی مناطق ایران مرسوم است. در سالهای اخیر آنهایی که به ایرانی بودن خود افتخار می کند، این روز را به عنوان جانشینی برای ولنتاین غربی ها در نظر می گیرند. در این متن پرونده این جشن کهن را زیر ذره بین آیین شناسی می بریم تا همه آن چیز درباره سپندارمزگان، روز عشق ایرانی را بدانیم.

سپندارمذگان یعنی چه؟

سپند به معنی پاک و مقدس است. اِسپَندارمَذ هم اسم ایزد مُوکِل بر زمین و پشتیبان و نگاهبان زنان شوهر دوست، پارسا و درستکار بوده. اسپند واژه ای فارسی است. از پارسی میانه آمده.

اما سپندارمذ لقب زمین است. یعنی گستراننده، مقدس، فروتن. زمین در فرهنگ ایرانی، نماد باروری است. در فرهنگ باستان، اسفندگان یا همان اِسپندگان، نماد تمایلات مادرانه و باروری است و از آنجایی که زمین هم مثل زنان در جهان هستی نقش باروری و باردهی دارد، زمانی برای پاسداشت زمین و زن است.

قدمت روز سپندارمذگان

در دوران ایران باستان، یعنی ۲۰ قرن قبل از تولد مسیح، اقوام آریایی پنجم اسفند را جشن می گرفتند. به اعتقاد آنها این روز …

تاریخ دقیق جشن سپندارمزگان

در گاه شماری ساسانی، روز پنجم هرماه را اسپند می گفتند. منابع قدیمی آورده اند که سپندارمزگان یا همان روز عشق ایرانی، پنجم ماه دوازدهم سال یعنی اسفند است. مثلا نظر ابوریحان بیرونی، دانشمند و منجّم این است که چون در ماه های نیمه اول سال در گاه شمار خورشیدی ۳۱ روز است، بعضی زمان برگزاری این جشن را ۲۸ بهمن می دانند و بعضی در ۵ اسفند برگزارش می کنند.

برای رفع این اختلاف تاریخی، فریدون جنیدی از پژوهشگران تاریخ و فرهنگ ایران معتقد است با احترام به هر دو گاه شماری بهتر است از ۲۹ بهمن تا ۵ اسفند را هفته عشق و مهرورزی بنامیم.

جنیدی می گوید: گاهشماری باستانی ایران که حدود ۸ هزار سال قدمت دارد در نوع خود بی‌نظیر است و در زمان خود بهترین گاهشماری محسوب می‌شده‌ اما ۶ روز عقب‌تر از گاهشماری خیام است که امروز از آن استفاده می کنیم. به همین خاطر در تاریخ برخی جشن‌ها و رسوم کهن اختلافاتی به وجود آمده.»

مراسم سپندارمزگان چگونه اجرا می شود؟

جشن سپندارمذگان به مژده بگیران و مُزدبگیران هم معروف است. در جشن عشق ایرانی، مردها به زنان خود به پاسداشت پایبندی و عشق پاکی که پای زندگی مشترک شان ریخته اند هدیه می دهند. این روز، روز بخشش از سمت مردان است برای قدردانی از زحمات یک ساله بانوی شان و فرزندانی که به دنیا آورده و تربیت کرده اند. مراسمی به موازات سپندارمذگان هم برگزار می شده که مربوط به دختران دم بخت است. رسم بود که این روز، دختران به خواستگاران باب میل خود جواب مثبت بدهند و مرد زندگی شان را انتخاب می کردند، به خاطر همین، سپندارمذگان علاوه بر روز عشق به روز مَردگیران یا مژدگیران هم شناخته می شده.

به جز همسران، سایر نزدیکان یک مرد هم از این هدایا بی نصیب نبودند و  مردان به اندازه توان برای زنان پاکدامن و فروتن نزدیک خود پیشکش هایی تدارک می دیدند و تقدیم می کردند.

خانم ها هم در این روز لباس و کفش نو می پوشیدند و از آنجایی که روزشان بود، دست به سیاه و سفید نمی زدند و به جای اش، کارهای خانه و بقیه امور را مردان و پسران خانواده به عهده داشتند. روز عشق ایرانی در حقیقت، روز معافیت خانم ها از وظایف همیشگی شان و حکمرانی و فرمانروایی زنان بود. حکمت اش احتمالا این بود که آقایان هم برای یک روز، زندگی را از چشم بانوان شان ببینند.

کدام مناطق ایران که جشن سپندارمزگان می گیرند

در بعضی مناطق ایران که در نسل‌های پیش، زرتشتی بوده و اکنون مسلمان شده‌اند، جشن سپندارمذگان هنوز هم برگزار می شود. یکی از این مناطق برگزارکننده، پشتکوه در استان یزد است. روستای پَندَر یا همان تفت که در پای کوه و در کناره کویر و در ضلع شمالی منطقه پشتکوه قرار گرفته و  یکی از جاهایی است که مردان برای خانم های اطراف شان جشن عشق از نوع ایرانی می گیرند.

شباهت ها و تفاوت های ولنتاین با سپندارمزگان

گفته شده که جشن های ایرانی حدودا ۵۰ مناسب است و آیین ایرانی سپندارمذگان یکی از آنهاست. هرچقدر یلدا، نوروز، چهارشنبه سوری برای ما این روزها آشناست و هرسال با حساسیت و علاقه آنها را دنبال می کنیم، به جایش روز عشق ایرانی یا سپندارمذگان برای خیلی ها غریبه و ناآشناست.

جشن عشق در ایران این روزها، همان روز ولنتاین است که چند دهه ای می شود به آیین های ایرانی وارد شده. ولنتاین جشن خرس های پولیشی و بسته های شکلات و گل رز است که بین طرفین رد و بدل می شود.

فردای روز ولنتاین، سایت دیوار را که ببینی، بازار فروش خرس های کوچک و بزرگ داغ است که دخترها و پسرها، نوی نو گذاشته اند برای فروش.
روز عشق ایرانی اما روزی برای قدردانی از زنان عاشق ایرانی است و فقط آنها هستند که هدیه می گیرند. حشنی که برای اهمیت و لزوم برگزاری اش بیشتر باید فکر کنیم.