آئین های سنتی ماه رمضان در گیلان

 آئین های سنتی ماه رمضان گیلان بخشی از فرهنگ مردم این خطه سبز پوش است. برای اینکه بدانید پیشاشو چیست؟ روزه اولی ها در گیلان به چه شرطی جایزه می گیرند؟ سحر ها و سفره افطار در شمال چگونه است؟ و آداب و رسوم رمضان در گیلان چیست؟ این مطلب مجله فرهنگی وبلایت را بخوانید. از غذاهای گیلانی ماه رمضان و شیرینی های مخصوص گیلان در رمضان هم با خبر شوید.

گیلان کجاست؟

گیلان برای ایرانی ها اسمی آشناست.از استان های شمالی ایران است. آزاد راه قزوین – رشت را که بگیری و بیفتی به دل جاده در انتها به مرکز استان گیلان رسیده ای.خیلی از ما حداقل برای یک بار مسافر شهرهای گیلان بوده ایم.
اما اینکه دقیقا گیلان روی نقشه کجاست؟باید بگویم از شمال به دریای خزر می رسد. از غرب در همسایگی اردبیل است.جنوب گیلان، زنجان و قزوین قرار گرفته و شرق آن مازندران نشسته است.

دهخدا در لغت نامه اش گیلان را محل زندگی گیل ها معنا کرده. بیشتر از دو و نیم میلیون نفر در استان گیلان زندگی می کنند. دین مردم گیلان مسلمان است و بیشترشان شیعه مذهب هستند.
رمضان یکی از ماه هایی است که از قدیم حال و هوای خطه سبز گیلان را متفاوت می کرده. گیلانی ها هم هنوز آئین های کهن ماه رمضان را برپا می کنند.

برای گیلان گردی مجازی از آئین های سنتی ماه رمضان گیلان شروع کنید و یک گردشگر آئینی باشید.

آداب و رسوم گیلانی ها در ماه رمضان

مثل همه جای ایران، گیلانی ها در ماه رمضان برای خودشان آداب و رسومی دارند. قدمت گیلان آداب و رسوم ماه رمضان در گیلان مثل خود رمضان قدمت دارد.
آئین های سنتی ماه رمضان در گیلان به فرهنگ مردم این خطه سبز پوش گره خورده. مُسن ترها می گویند آداب و رسوم خاص رمضان در منطقه ما کم نیست.تا جایی که یادمان هست، تنها استقبال از رمضان، هشت آئین ویژه داشتیم. که حالا به جز از دو سه تای آن اثری نمانده.آنهایی که مانده روی هم سرجمع همین هاست:
نظافت و خانه تکانی، خرید لوازم چای خوری، سفید کردن ظروف مسی. تهیه مایحتاج ماه رمضان، مراسم آشتی کنان، تشخیص و اعلام وقت سحر با بانگ خروس و ستارگان.

افطار دادن و فرستادن سحری و افطاری، دوختن کیسه برکت، پیراهن سلامت و روسری بخت گشایی. در آخر هم مراسم  عید فطر از آیین های سنتی ماه رمضان گیلان در گوشه گوشه خاک این استان بوده و هست.

خانه تکانی گیلان به یمن قدم های رمضان

رمضان ماه مبارک خداست. مردم گیلان به مبارکی قدم هایش خانه تکانی می کنند. نه از یک روز و دو روز قبل. از نیمه شعبان، چهره شهر و روستاهای گیلان دگرگون می شود. از جنب و جوش اهالی پیداست که به تکاپو افتاده اند. چند روز مانده به آمدن رمضان، گیلانی ها خانه هایشان را نظافت می کنند. از مسجد و تکیه ها ی محله گرفته تا دکان ها و بازار تر و تمیز می شود. استکان و نعلبکی ها را سرو سامان می دهند یا نو می کنند. ظروف مسی که دوده و سیاهی و زنگار گرفته را رو سفید می کنند.

تیمچه ها و بازارها منتظرند تا مردم بیایند و مایحتاج رمضان شان را بار کنند و ببرند. هرکسی به وسع اش یا به اندازه نیازش.

پیشاشو ، به استقبال ماه نو

پیشاشو از آیین های سنتی ماه رمضان گیلان است. گیلانی ها با پیشاشو به استقبال ماه نو می روند. رسمِ به پیشواز رفتن رمضان در خیلی از شهرها و روستاهای گیلان برپاست. پیشاشو در فرهنگ گیلان، روز آخر ماه شعبان است. در این روز گیلانی ها روزه استقبال می گیرند.خیلی از مردم رشت، بندر انزلی، رودسر و روستاهای گیلان هنوز هم روی پیشاشو تاکید دارند.

مستند کوتاه پیشاشو به کارگردانی رضا مجلسی درباره سنت پیشاشو ساخته شده. در این مستند با زندگی دشوار زن سالمند شالیکار به روایت مستند «پیشاشو» آشنا می شوید.

روزه اولی های گیلانی و شرط گرفتن جایزه

روزه اولی ها در گیلان ارج و قرب خاصی دارند. تشویق شدن از سوی پدر و پدربزرگ حس بزرگی به بچه ها می دهد. در آئین های سنتی ماه رمضان در گیلان ، رسم است روزه اولی ها در همان روز اول تجربه روزه داری جایزه بگیرند. در مناطق کوهستانی گیلان زندگی مردم به دام گره خورده. داشتن یک دام، سرمایه خوبی است برای پرورش و تولید و از نظر اقتصادی روی پا شدن.

جایزه روزه اولی ها در این مناطق، نصف سهم از دام است؛ بسته به بضاعت، گاو یا گوسفند. دم دمهای اذان مغرب که می شود و خورشید رنگ می بازد، پدر یا پدر بزرگ از مادر خانواده می پرسد که پسر یا دخترمان روزه کامل گرفته؟ جواب مثبت مادر، شرط گرفتن جایزه است. پدر یا پدر بزرگ دست روزه اولی را می گیرد و راه می افتند سمت طویله. روزه اولی جایزه اش را می بیند، قبل از افطار.

اگر خواستید از داستان روزه اولی ها و آداب و رسوم قدیمی ها بیشتر بدانید کتاب فرشته های خیاط را حتما بخوانید.

دعوت از یک روحانی که مال امام می گیرد

یکی از آئین های سنتی ماه رمضان در گیلان، سنت دعوت از یک روحانی است. اهالی روستاها از هیات منای مساجد می خواهند که برای سی روز ماه مبارک، یک روحانی مهمان روستایشان باشد. قبل از اینکه آقای طلبه بیاید و مهمان شود، روستایی های گیلانی به فکر اسکان او هستند. می رود به دنبال اجاره خانه و تهیه غذایش.

پول این یک ماه مهمان کردن از کجا تامین می شود؟ از سهمی که به اسم «مال امام» کنار گذاشته اند. بین دو نماز ظهر و عصر، یک نفر از بانوان و یک نفر از آقایان داوطلب می شود برای جمع کردن پول از نمازگزاران. پول جمع شده را کنار می گذارند برای ساخت و تعمیر احتمالی مسجد و البته بخشی را برای مال امام. برای رمضان. رمضان که می رسد مال امام خرج یادگیری احکام دین و رفع اشکالات و سوالات مردم می شود. روحانی مهمان شان می شود برای همین چیزها. برای آموزش قرآن و برگزاری مجلس احیا و دعا.

اگر دوست دارید رسم دعوت از یک روحانی را در قالب یک داستان جذاب بخوانید،

مجله فرهنگی وبلایت کتاب یحیا را به شما پیشنهاد می کند.

کتاب یحیا  نوشته امیرحسین معتمد (۱۳۶۶) روایتی داستانی است از روزنوشت‌های یحیا؛ طلبه‌ای که برای تبلیغ به یکی از روستاهای شمالی ایران سفر کرده. اولین سفرش به عنوان یک روحانی است و ماجراهایی را به دنبال دارد.

وقتی خروس سفید برای سومین بار بخواند

سال های نه خیلی دور، مردم گیلان برای فهمیدن وقت سحر، گوش به زنگ صدای خروس سفید بودند. اولین بانگ خروس، گیلانی ها را از نرمی لحاف و تشک جدا می کرد و دومین آوای خروس می کشاندشان پای اجاق. غذا گرم می کردند و سومین صدای خروس که بلند می شد یعنی وقت اش هست که بفرمایید پای سفره.

هر خانه روستایی حداقل یک مرغ سفید در بین مرغ هایش نگه می داشت. خروس سفید در گیلان مثل ایران باستان، خوش یمن بوده.

سحر شده خواب نمانید

هنوز هم وقت سحر در روستاهای گیلان، هستند شیر پاک خوردگانی که نگران خواب ماندن همسایگانند.می آیند بر بام پشت و گلدسته مسجد که : سحر شده خواب نمانید!
از گیله‌مردی شنیدم وقت سحر از بالای مناره‌ها و ایوان خانه ‌ها  صدا می زدند:

سحر خوران ویریزید، شومی سحر دیره بو، باقلاقاتق گمج میان ترش بوست
سحر نزدیکه  ای مومنان بخورید و بیاشامید که وقت سحر نزدیکه و فرصتی باقی نمانده.

همسایگان بلند می شدند و سحری می خوردند. کسی خواب نمی ماند. جمله «پلا دکون تی خیکه »  یعنی پلو در خیک ات بکن هم به طنز جمله معروفی بود.

آئین های سنتی ماه رمضان در گیلان، رسم زندگی را برای مردمانش عوض می کند. بعد خوردن سحری و اذان صبح ، تقریبا بیشتر اهالی سمت مسجد می روند. نماز صبح را می خوانند و برمی گردند به خانه. تا دو ساعت مانده به ظهر می خوابند. بعد از آن مردها می روند سرکار. و زن ها در خانه یکی از اهالی جمع می شوند؛ برای برگزاری مجلس عشرخوانی.

غروب که می رسید و هوا گرگ و میش می شد باز هم خروس نقش اصلی داشت. با اولین سوکله اول یا همان بانگ خروس، لقمه به دهان می گذاشتند و افطار می کردند. هرچند که شهر رشت و اطراف آن، اهالی گوش به فرمان صدای توپ بودند تا افطار کنند.

سنت عشرخوانی در گیلان

از آئین های سنتی ماه رمضان در گیلان ، سنت « عشرخوانی » است. بانوان گیلانی در خانه ها دور هم جمع می شوند و قرآن می خوانند. این قرآن‌خوانی به عشرخوانی معروف است. عشرخوانی یکی از آن سنت هایی است که هنوز هم در رمضان گیلان برقرار است.
مراسم عشرخوانی که تمام می شود، خانم ها راه می افتند سمت خانه. شروع می کنند به آماده کردن افطاری. بساط طبخ انواع غذاهای گیلانی و آش های متنوع برای نوش جان کردن روزه داران جور است.

غذاهای سنتی گیلانی مخصوص ماه رمضان

غذاهای سنتی گیلانی ها مخصوص ماه رمضان برای سحر، بیشتر کته و انواع خورش‌های محلی است. مثل باقالی ‌قاتوق،‌ ترش ‌تره و فسنجان و انار پیج. سفره های سحر و افطار هم سبز است از سبزی های محلی.

برای افطار هم اول ، نمک، چای یا آب داغ است و بعد روزه خود را باز می‌ کنند و غذاهای مخصوص افطار : نان، پنیر و سبزی خوردن، لوبیا پخته،‌ کباب، آش کشک، شامی، فرنی و حلوا.

در روستاهای گیلان به نیت خیرات، «احسان آش» می پزند و به اصطلاح خودشان « افطار آشی » می دهند.

شیرینی های گیلان در رمضان

شیرینی های گیلان در ماه رمضان، سر و شکل بازار۶۰۰ ساله رشت را عوض می کند برای مدت یک ماه، بازار رنگ و روی دیگر می گیرد. بس که مغازه ها رو می آورند به پخت شیرینی مخصوص این ماه یعنی رشته خشک کار.
روزه داران شهرها اگر زولبیا و بامیه را شیرینی سفره افطار می کنند در گیلان اما بازار رشته خشکار ، شیرینی مخصوص افطار گرم است. شیرینی ای حاصل دل دادن آرد برنج، گردو، شکر، هل و در نهایت افتادن در دل روغن و برشته شدن. قدیمی تر ها هنوز از خاطرات پخت و پز زیر نور شمع و فانوس می گویند.

رسم هایی که دیگر نیست

آئین های سنتی ماه رمضان در گیلان کم نیست. هنوز هم در شهرها و روستاهای گیلان رمضان که می آید. جشنواره آئین ها نمایان می شود. اما رسم هایی هم هست که دیگر نیست. رسم های منسوخ شده رمضان در گیلان با رفتن نسل های قبل به خاطره پیوسته. مثل ستاره میزان.

سحری خوردنت را با ستاره «میزان» میزان کن!

تشخیص وقت سحر از روی ستاره میزان از آئین های ماه رمضان گیلان است که منسوخ شده. گیلانی هایی که در کوه و کوهپایه سکونت داشتند سَر و سِرّشان با ستاره ها بیشتر بود. چشم بر ستاره میزان یا ششه می دوختند. مجموعه ای از شش ستاره که وقتی از شرق آسمان طلوع می‌ کرد یعنی  زمان بیداری رسیده.

وقتی ستاره میزان یک سوم آسمان را طی می کردیعنی وقتش رسیده سحری را بر آتش بگذاری. غروب ستاره میزان در افق مغرب یعنی روزه داری آغاز شده. از خوردن و نوشیدن دست بکش. در گذشته دور گیلان، ساعت نبود. صدای شلیک تیر هم یکی از ابزارهای بیدار کردن بود.

حال و هوای زندگی در برخی از شهرهای استان گیلان مثل رمضان های سال های گذشته نیست اما آئین های سنتی ماه رمضان در گیلان بخشی از میراث فرهنگی ایران است. این میراث نیاز دارد در فهرست ناملموس، ثبت ملی شود.