آئین کرنا نوازی محرم و آداب و رسوم آن

آئین کرنا نوازی یا کَرنا زنی  یکی از رسم ها در فرهنگ عزاداری و میراث کهن ایرانی ها در ایام محرم و عزاداری امام حسین از میراث معنوی ایرانی است. صدای کرنا  که در کوچه ها بپیچد یعنی محرم آمده است و هنگام برگزاری آئین های عزا ست. این ساز در آئین سوگواری جایگاه ویژه ای دارد. هرچند که این روزها رو به فراموشی است. ساز کرنا در گذشته برای تشریفات نظامی و زمان جنگ استفاده می شد. همین طور در جشن ها و شادی ها نیز از این ساز استفاده می کردند. به مرور کرنا به آئین سوگواری دینی هم راه پیدا کرد. در این صفحه از مجله فرهنگی وبلایت از مراسم کرنا نوازی محرم و مناطق و شهرهایی که این رسم در آن اجرا می شود، درباره ساز کرنا و هرآنچه لازم است درباره آن بدانید بخوانید. وبلایت گنجینه آئین های ایرانی است.

کرنا نوازی؛ میراث معنوی ایرانی

آئین کرنا نوازی  یکی از رسم های قدیمی و  کهن ایرانی ها در ایام محرم و عزاداری امام حسین از میراث معنوی ایرانی است.صدای کرنا  که در کوچه ها بپیچد یعنی محرم آمده است و هنگام برگزاری آئین سوگواری و عزا ست؛ هنگام برپایی مراسم سینه زنی و نوحه خوانی برای بزرگداشت شهدای کربلا.
آئین های ایرانی که جزء میراث ناملموس محسوب می شوند، نیازمند حفظ و مراقبت هستند. این آئین ها که در زندگی جریان دارند ممکن است با گذشت زمان به دست فراموشی سپرده شوند. تغییر بین نسلی می تواند یکی از مهترین دلایل کم رنگ شدن میراث ناملموس باشد. به همین خاطر وزارت میراث فرهنگی وظیفه دارد با ثبت این رفتارها و باورها از خطر از بین رفتن جلوگیری کند.

آئین کرنا نوازی محرم خوشبختانه در سال ۱۳۹۱ به عنوان مراسم آئینی فرهنگ عزاداری در فهرست آثار ملی و معنوی ایرانیان به ثبت رسیده است.

ساز کرنا و نشانه شناسی آن

کَرنا نوعی ساز بادی است که از نی ساخته می شود به  طول ۲ تا ۳ متر . سر کرنا از جنس نوعی کدو ساخته می شده ؛ به شکل منحنی و شبیه دهانه شیپور است. کرنا چیزی شبیه شاخ گاو است.
اسناد تاریخی نشان می دهد که این ساز از قدیمی ترین سازهای ایران است. قدمت ساز کرنا به دوره هخامنشی برمی گردد.

کلمه کرنا به دو بخش «کر» و «نا» قابل تقسیم است. «کر» به معنی جنگ است. «نا» به معنی شیپور.

می گویند که لشکریان هخامنشی با صدای کرنا آماده جنگ می شدند.
تمرین های نظامی هم هر روز صبح با بیرون آمدن آفتاب و شروع روز با صدای کرنا شروع می شد.
به جز استفاده های نظامی، ساز کرنا در شادی ها و جشن ها هم استفاده می شد.
ساز کرنا که در آئین کرنا نوازی محرم این روزها استفاده می شود در واقع نواده ی ساز کرنا در دوره هخامنشی است.

با این وجود این ساز هم قدیمی است و قدمت بعضی از نمونه های ساز کرنا در مناطقی از ایران مثل رامسر به ۳۰۰ سال هم می رسد.

گفته می شود ساز کرنا نمادی از صور اسرافیل است که در قیامت نواخته می شود و علامتی برای اعلام برپایی قیامت است.

مناطق برگزار کننده آئین کرنا نوازی در محرم

مراسم کرنا نوازی به مرور به فرهنگ عزاداری وارد شد و دیگر صدایی برای جنگ یا شادی نبود.
این ساز باستانی از منطقه فارس به خوزستان و شهرهای شمال ایران هم جای خود را پیدا کرد. کرنا نوازی بین ایل بختیاری و قشقایی و منطقه کهکیلویه و بویراحمد و اقوام لر هم رواج دارد.
کرنا در لاهیجان و خراسان رضوی که در نقاره خانه حرم امام رضا علیه السلام استفاده می شود نمونه هایی از کاربرد این ساز در ایران امروز است.

آئین کرنا نوازی در مازندران و گیلان بیشتر متداول بوده که این روزها هرچند کم رنگ تر از قبل است اما هنوز  از روستاهای رامسر و شرق گیلان، صدای کرناها را می توانید بشنوید.

مثل مسجد آقا میر عبدالباقی در آخوند محله؛  از مساجد کهن شهر رامسر .آخوند محله سخت سر یکی از معروف‌ترین و بزرگ‌ترین محلات رامسر است.

علاوه بر آخوند محله در مناطقی مثل نارنج بن، تالش محله فتوک ، بقعه آقا بسمل و آقا پلاسید سادات محله شهرستان رامسر و مناطقی از استان گیلان، آئین کرنازنی سابقه چند قرنی دارد.

در رودسر که یکی از شهرستان های گیلان است نیز شاهد رسم کرنانوازی محرم است. مردم روستای بی بالان بخش کلاچای در این منطقه همزمان با عزاداری محرم با اجرای این رسم ارادت خود به امام حسین و یاران شهیدش را به نمایش می گذارند.

در فرهنگ عزاداری زمان اجرای این آئین ایرانی مصادف با روز تاسوعا و عاشورا و بعد از آن سوم و هفتم امام حسین است. برای اجرای این آئین، کرنا نواز ها در محوطه مسجد محل جمع می شوند.

کیفیت صدای این ساز طوری است که هم نوایی برای اعلام یک اتفاق است و هم می توان با صدای حزینی که از آن ایجاد کرد
با نوحه و لحن عزا آن را هماهنگ کرد.

نحوه نواختن کرنا در عزاداری محرم

در مراسم کرنا نوازی کرنا نوازان شامل دو گروه هستند : «سر کرناچی» و «ورکن» . سرکرناچی ها اول می نوازند و ورکن ها در پاسخ به نواختن آن جواب می دهند. سر کرناچی در واقع رهبری کرنا چیان را برعهده دارد. کارشناسان آئین های عزاداری محرم این نوع نواختن را شبیه گویه مداح و واگویه سینه زنان توصیف می کنند.

دسته کرناچی ها دو سرگروه دارد و تعداد کل گروه حدود ۵ تا ۷ نفر است.

نواهایی که کرناچیان در کرنا می دمند شامل :

نوای یا حسین، یا امام، وای حسین کشته شد و یا امام یا حسین است.

مدت زمان کرنا زنی محرم به توان و نیروی نوازندگان برمی گردد. بدون انقطاع کرنا می زنند تا وقتی نیاز به استراحت باشد و چند دقیقه استراحت برای اینکه نفس چاق کنند.

معمولش این بوده که شب ها دوبار کرنا نوازها کرنا زنی کنند اما وقتی همراه هیات ها و دسته جات عزاداری می شدند از ابتدا تا مقصد، جلوی دسته حرکت می کردند و نواختشان پیوسته بود.

در آئین کرنا نوازی رسم بر این است که هیات ها عصر تاسوعا در مسجد جمع شوند و شب عاشورا را تا صبح در مسجد بیدار بمانند. با طلوع صبح و سپیده روز عاشورا بعد از ادای نماز جماعت راه بیفتند سمت کوچه . پیش از حرکت، سکوت همه جا را فرا می گیرد و بعد از آن این صدای کرناهاست که بلند است.

کرنا نوازها در ابتدای صف و عزاداران پشت سر. راه می افتند. اولین مقصد، گورستان منطقه است.

کرنا زن ها سر قبرهای جوانانی می روند که از محرم پیش، طی این یک سال از دنیا رفته اند. با صدای کرنا یشان ذکر مصیبت حسین ع می کنند و مادران داغدیده، شیر داغ پخش می کنند بین جمعیت.

کرنا آهنگ حزینی در خود دارد. ناله های کرنا که بلند می شود دل  عاشقان سالار شهیدان می لرزد ؛ برای بیرون آمدن از خانه و رساندن خود به مسجد و جمع عزاداران برای اقامه عزا.

کرناچی ها شمال ایران می گویند هنر کرنازنی میراث معنوی خاندان شان است و ارثیه ای به قدمت چند قرن فرهنگ عزاداری در ایران و آئین سوگواری است.

کرنا زنان معروف مراسم محرم

از کرنا نوازان معروف و پیشکسوت حاج عباس مسگران کریمی است که چند سالی می شود عمرش را به شما داده.

حاج عباس مسگران کریمی معروف به باقر عباس، پدر سنت کرنازنی رامسر است. سال ۱۳۰۲ در منطقه کشباغ رامسر متولد شد. کشباغ منطقه ای است در ابتدای جاده نیدشت به جواهرده است که دو خاندان معروف دارد : مسگران کریمی و مرادیان.

حاج عباس از خاندان مسگران کریمی است. پدرش مرحوم باقر مسگران کریمی، مسگر معروفی بود. دوران کودکی پدر کرنا زنی رامسر در رویای داشتن کرنا و رسیدن ایام محرم گذشت.

حاج عباس مسگران کریمی در مصاحبه ای که با هلر شمسی، مستندساز و خبرنگار رامسری داشته گفته:

« هر سال قبل از محرم در دلم نیتی می کنم و حاجتی می طلبم و همیشه هم حاجتم را گرفتم.»

حاج عباس در زمستان سال ۱۳۹۶ از دنیا رفت و مزارش کنار امام زاده محمد اشکونکوه لات محله رامسر است.

حاج عباس مسگران کرنا زنی را از جوانی و از مسجد جواهرده شروع کرده بود . سازکرنا را خَیّری به مسجد آدینه اهدا کرده بود و در اختیار حاج عباس گذاشته بودند برای اجرای آئین کرنا نوازی روز عاشورا

قبل از انقلاب برای مراسم کرنا نوازی  روزهای تاسوعا مردم کشباغ در روستای پتک تجمع می کردند. آنجا مراسم می گرفتند و غذا نذری می دادند؛ به اصطلاح محلی، خرج کشی می کردند. روز عاشورا که می رسید هم راه می افتادند سمت اشکونوه. انقلاب که شد و این منطقه از شمال کشور هم یکی یکی شهید داد، محل عزاداری تاسوعا و عاشورایشان شد گلزار شهدای زینبیه.

در تهران و همزمان با عصر قاجار که تکیه دولت ساخته شد، کرنا از سازهایی بود که در آئین سوگواری به صدا در می آمد
و در کنار سازهایی مثل طبل، دهل، سنج ، دمام ، نی و استفاده می شد که این روزها اثری از صدای آن باقی نمانده است.

به نظر می رسد به دلیل اینکه اولین خاستگاه عزاداری امام حسین در ایران به طور رسمی توسط حکومت آل بویه بوده
و محل استقرار آنها در شمال ایران قرار گرفته، آئین کرنا نوازی نیز در شهرهای شمالی با شکوه و به عنوان یک سنت دینی برگزار می شده است. سنتی که با ساز ایرانی کرنا گره خورده و صدای حزن آلود اش را در تعزیت مصیبت سالار شهیدان به خدمت گرفته است.

وبلایت پیشنهاد می کند برای شنیدن ناله های کرنا در ایام محرم و صفر به شهرهای شمالی ایران و روستاهایی که نام بردیم سفر کنید.
گردشگری آئینی این روزها یکی از شاخه های پرطرفدار این صنعت است که علاقه مندان زیادی را از اقصی نقاط جهان به خود جذب کرده است.اگر از مراسم کرنا نوازی در محرم تصویر یا عکس داریم با ما در تماس باشید.