شب یلدا و گفتگو با علی ابراهیمی سراج | یلدای مشرقی | شب یلدا و رصد ستاره ها

 

یلدا و نجوم

یلدا به بلندترین شب سال معروف است و آن را به شب تولد و زایش خورشید می شناسیم. آسمان همیشه جذاب است اما آسمان شب یلدا جذاب تر.
نه فقط برای آنها که با ستاره های آسمان مانوس اند و احوالات شان را رصد می کنند ، دانستن از آئین ایرانی که روی پاشنه آسمان می چرخد برای هر که سفره یلدا در خانه می اندازد و می نشیند به شب نشینی، لازم است. در برنامه یلدای مشرقی و در بخش گفتگوی یلدا و نجوم سعی داشتیم که پنجره ای به روی دنیای نجوم باز کنیم چشممان را روی آسمان و ستاره هایش نبندیم.

مریم مه نگار در گفتگویی صمیمی با علی ابراهیمی سراجی همراه شد تا او از تجارب مفیدش از آسمان یلدا بگوید. که در این شب، آن بالاها چه خبر است؟!

اما علی ابراهیمی سراجی را بیشتر بشناسیم

علی ابراهیمی سراجی متولد سال ۱۳۶۱ در تهران است.
او از سال ۱۳۷۲ به علم پر رمز و راز نجوم شیفته زیبایی های آسمان شب شده .
ابراهیمی دوره های مختلف تقویم و رویت هلال را از سال ۱۳۸۱ در مرکز نجوم آستان حضرت عبدالعظیم (ع) سپری کرد
و تاکنون به فعالیت های ترویجی و ارائه مقاله و سخنرانی های مختلف در زمینه خورشیدگرفتگی، رویت هلال، تقویم، اوقات شرعی و قبله یابی پرداخته است.
علی ابراهیمی سراجی در حال حاظر مدرس نجوم در دوره های مختلف تحصیلی، عضو ستاد استهلال استان تهران، عضو هیئت تحریریه ماهنامه نجوم و عضو باشگاه نجوم برج میلاد است
و دبیر برگزاری برنامه روز نجوم در سال ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ بوده.
از ابراهیمی مقاله های بسیاری در ماهنامه نجوم و برخی از جراید به چاپ رسیده و کتاب تقویم ۴۰۲۰ ساله ی هجری شمسی کار مشترک ایشان با استاد ارجمند محمدرضا صیاد بوده.

او به شکار هلال ماه و رصد خورشیدگرفتگی در اقصی نقاط دنیا بسیار علاقه مند است و همواره سعی دارد تا دانش نجوم را به دانش آموزان منتقل کند.
وی معتقد است که پیشرفت علمی و نجومی ایران در آینده به دست دانش آموزان خواهد بود به همین علت تدریس نجوم به این سنین از اولویت های فعالیت او در علم نجوم است.
ایشان در برنامه های رصدی برج میلاد به صورت عمومی نزدیک به چهارصد برنامه رصدی را با هدف ترویج علم نجوم تاکنون برگزار کرده است.

گفتگوی مریم مه نگار با علی ابراهیمی سراج درباره آسمان شب یلدا

مریم مه نگار: خیلی از شبها همین طور که به آسمان نگاه می کنیم، شَمَدِ سرمه ای آسمان را با چشمان مان می بینیم که انگار با نخ ستاره ها را به آن نقره دوزی کرده اند و فکر می کنیم آن بالا چه خبر است؟!

راستی در چه فاصله ای از ما قرار دارند؟ اصلا چه اثری در زندگی ما دارند؟

وقتی بچه بودم می گفتند هرکدامتان آن بالا یک ستاره دارید!

حالا در این شبها که آسمان انگار یک معنای دیگر دارد می خواهیم یک خرده با ستاره ها نجوا کنیم و به آنها نزدیک تر بشویم و از عالم شان بیشتر بفهمیم.

چند شبی بیشتر با یلدا فاصله نداریم، می خواهیم از یلدا و از نجوم حرف بزنیم.

به همین دلیل دعوت کردیم از آقای علی ابراهیمی سراج، کارشناس نجوم که با ما همراه باشند در این برنامه.

شما که آسمان و ستاره ها را زیاد رصد کردید، نه ؟!

 

علی ابراهیمی سراج: بله کسی که علاقه مند باشد و شاید بگوییم که ایرانی ها خیلی علاقه مند هستند، چون آسمان صاف و کویری زیاد در پهنه ایران وجود دارد چون درصد زیادی از ایران کویری است و چه در زمان های گذشته ایرانی ها به خصوص در شب های تابستان رختخواب های خود را در پشت بام پهن می کردند و با دیدن آسمان و آن زیبایی ها به خواب می رفتند تا به الان که با وجود پیشرفت های صنعتی و فناوری ها و با ورود آلودگی نوری که یک آلودگی بسیار بدی هست که باعث شده شهرها به نوعی ستاره ها را از دست بدهند، با این حال خیلی ها علاقه دارند و رنج سفر را به خودشان می دهد و می روند از شهرها خارج می شوند که بتوانند آسمان را ببینند و رصد بکنند و از جذابیت های آسمان بهره مند شوند. حالا دسته های مختلفی هم دارند؛ از علاقه مندان گرفته تا کسانی که پژوهش می کنند.

مریم مه نگار: حالا شما که پژوهش می کنید از آن بالا برای ما بگویید. من دلم می خواهد بشنوم قبل از اینکه وارد صحبت اصلی مان شوم.

علی ابراهیمی سراج: بله واقعا اگر یک شبی زیر آسمان پر ستاره قرار بگیریم، ورای اینکه بدانیم که این آسمان فرشی از ستاره است، به یکباره شاید لرزه ای به اندام مان بیفتد؛ به این خاطر که داریم به گذشته و گذشته و گذشته … نگاه می کنیم. هرچه دورتر، گذشته تر.

به طوری که ما مثلا ستاره ای را در آسمان می بینیم، پرنورترین ستاره آسمان به نام شباهنگ. این ستاره ۸ سال نور با ما فاصله دارد. ما ماهی که می بینیم برای یک ثانیه پیش است یا خورشید را که ببینیم برای ۸ دقیقه پیش است. خب همین جوری که دورتر می رویم، نزدیک ترین ستاره به ما ۴ سال نور فاصله دارد و دیگر به سال نوری می رسیم؛ یعنی با سرعت نور و چیزی بالغ بر ۹ و نیم ترلیون کیلومتر، یک عدد بسیار بزرگ.

مریم مه نگار: چه دنیای عجیبی دارد، خوش به حال تان.

علی ابراهیمی سراج: حالا شما در نظر بگیرید یک کهکشانی را زیر آسمان پرستاره می بینیم مثلا کهکشان

آندر ومدا که همسایه راه شیری است که ۲ و ۰.۷ میلیون سال نوری با ما فاصله دارد.

بعضی موقع شده ما شده ستاره ای را دیده ایم که در کهکشانی منفجر شده، مثلا ۸ میلیون سال نوری از ما فاصله دارد.

مریم مه نگار: در حال انفجار دیدید یا قبلا منفجر شده؟

علی ابراهیمی سراج: نه مثلا ستاره منفجر شده و ما الان دیدیم ولی نور ۸ میلیون سال نوری طول کشیده تا به ما رسیده. و این نشان می دهد که یک زمانی بوده که به هرحال انسان هم روی زمین نبوده که این ستاره منفجر شده است.

مریم مه نگار: حالا چون صحبت اصلی مان مربوط به شب یلداست و شبهایی هستیم که داریم نزدیک می شویم به شب یلدا، خیلی دلم می خواهد بدانم شب یلدا که می شود آن بالا چه خبر است؟

علی ابراهیمی سراج: شب یلدا در واقع اتفاقی که می افتد فصل زمستان دارد می رسد و صورت های فلکی زمستانی در آسمان دیده می شوند. چون صورت های فلکی تقسیم بندی دارند در فصول مختلف برخی از آنها دیده می شوند.

شب یلدا برای ما منجّمان یا اصلا خود مردم اگر یک زمانی زیر آسمان پر ستاره باشند جذابیت اش این است که شب انگار تمام نشدنی است برای دیدن آسمان.

مریم مه نگار: یعنی شما واقعا خیلی شب یلدا را دوست دارید!

علی ابراهیمی سراج: بله ما اگر بخواهیم یک شب یلدا را رصد بکنیم چیزی بالغ بر ۱۳ تا ۱۴ ساعت می توانیم آسمان کاملا تاریک داشته باشیم در صورتی که در شب های تابستان نهایتا ۸ تا ۹ ساعت آسمان تاریک بیشتر نداریم. بنابراین می توانیم بیشتر رصد کنیم، بیشتر پژوهش یا عکاسی کنیم و اگر بتوانیم سرمای هوا را تحمل بکنیم می توانیم یک برنامه رصدی گرمی را داشته باشیم.

برای مردم ما شاید بودن در کنار خانواده خیلی جذاب باشد، شبی که تمام نمی شود ولی باید بدانیم که طولانی ترین شب سال است و می شود از زیبایی های آسمان شب در شب یلدا و حتی شبها قبل و بعد آن که زیاد تفاوت نمی کند بهره مند شد.

مریم مه نگار: در کنار خانواده نمی شود آن وسایل نجومی را داشت و آسمان شب را دید؟

علی ابراهیمی سراج: بله بله می شود. ما همیشه یک پدیده که در ایران دیده می شود، مثل ماه گرفتگی و خورشید گرفتگی به علاقه مندان می گویم که همیشه سعی کنید در کنار خانواده از این پدیده ها لذت ببرید و بودن در کنار خانواده لذت خاصی دارد برای دیدن یک پدیده نجومی؛ مخصوصا که در دل شهرها دیده می شود.

مریم مه نگار: برای دیدن هر پدیده زیبایی در جمع بودن لذت بیشتری دارد، علی الخصوص که آن جمع خیلی نزدیک باشد به آدم.

علی ابراهیمی سراج: بله دقیقا. خب جمع دوستانه هم خیلی خوبه ولی به نظرم جمع خانواده برای دیدن زیبایی مثل آسمان. شاید داستان هایی نقل شود از آسمان، شاید بحث های علمی و تبادل نظر باشد و یک جوری بین سنت و مدرنیسم عملا ما ارتباط برقرار می کنیم، به خصوص اگر که این جمع خانوادگی در روستایی باشند و جایی که آسمان پرستاره باشد و بتوانند آن گرمای خانه و خانواده را به آسمان منتقل کنند.

مریم مه نگار: به صورت علمی و ملموس برای ما می توانید تشریح کنید که واقعا چه رویدادی در ستاره ها و گردش و جابه جا شدن شان رخ می دهد؟ در شب یلدا اتفاق خاصی می افتد؟

 

علی ابراهیمی سراج: برای خورشید و زمین عملا یک اتفاقی می افتد؛ چون اگر بخواهیم برای سیارات دیگر صحبت کنیم …

مریم مه نگار: خورشید یک ستاره است؟

علی ابراهیمی سراج: بله خورشید ستاره ای هست که به خاطر اینکه مدار زمین به دور خورشید به این شکل هست که زمین به نوعی تمایل محوری دارد و به نوعی کج است، این کچ بودن زمین باعث شده که فصل ها به وجود بیاید. ما خوشبختانه کشوری هستیم که چهار فصل را تجربه می کنیم. اگر در کشور اسکاندیناوی بودیم هیچ وقت چهار فصل را تجربه نمی کردیم یا اگر استوا بودیم همین جور.

به همین خاطر این اتفاقی که روی می دهد در واقع اتفاقی برای زمین است و برای ساکنین زمین این اتفاق دارد می افتد و ساکنینی که علی الخصوص در نیمکره شمالی اند. چون در نیمکره جنوبی همه چیز برعکس نیمکره شمالی است. همیشه ما شب یلدا را در نیمکره شمالی می خواهیم جشن بگیریم، در نیمکره جنوبی دارند طولانی ترین روز سال را سپری می کنند. دقیقا آنجا هوا گرم است و خورشید خیلی حضور دارد، برعکس نیمکره شمالی.

هرچه قدر هم به سمت مدار شمالِگان که برویم، در شب یلدا به خصوص طول شب، بلند تر و بلند تر می شود و یک جایی می رسیم که خورشید اصلا طلوع نمی کند. تقریبا مدار ۶۶ و نیم درجه شمالی.

اگر دقیقا در قطب شمال باشیم که ۶ ماه خورشید را نداریم. اینها ممکن است یکی دو ماه خورشید را نداشته باشند و جالب است که اولین طلوع خورشید مردم می روند که اولین طلوع خورشید را ببینند.

این نشان می دهد که خورشید اصلا نقش سازنده ای در زندگی بشریت دارد. در واقع یلدا که به معنی زایش و تولد خورشید است، به خاطر اینکه روزها شروع می کرد بعد شب یلدا بلند شدن و این برای مردم ایران که به هرحال کشاورز بودند به خصوص، خیلی مهم و جالب و دیدنی بوده است.

و ما آن قسمتی از آسمان را می بینیم که بیشتر مربوط به بازوی کهکشان خودمان  است، که به بازوی کهشان شکارچی معروف است که خورشید ما در این بازو هست و کهکشان ما مارپیچی است.

مریم مه نگار: علم نجوم تاکید خاصی دارد بر شب یلدا؟ یا به جز همان نکاتی که اشاره کردید، اتفاق خاصی هست؟

علی ابراهیمی سراج: اتفاق خاص، لحظه انقلاب زمستانی است که برای هر سال متغیر است ولی در آن لحظه خورشید به کمترین ارتفاع خود از مدار قرار می گیرد و به اصطلاح آغاز فصل سرما و زمستان است و خود این آغازها خیلی جذاب است برای فصول.

 

باز هم پرواز خواهیم کرد در آسمان شب و باز هم ستاره ها را همراه با جناب آقای ابراهیمی رصد می کنیم.

تا آن موقع…