یلدا در شهر های ایران | از شمال تا جنوب کشور چه خبره؟!

یلدا یا چله؛ آخرین شب پاییز، بلند ترین شب سال و شبی که قرن هاست ایرانیان در سرتاسر کشور آنرا جشن می گیرند و حتی رسم دارند که شب زنده داری کنند و تا صبح خوش بگذرانند. اما هر جای کشور، فرهنگ، جشن و آداب و رسوم مخصوص به خودش را دارد و در حقیقت یلدا در شهر های ایران به گونه های مختلفی در حال صبح شدن است. در ادامه آداب و رسوم های جالب یلدایی در شهر های ایران را مورد بررسی قرار می دهیم.

شب یلدا در شهر های ایران چه خبر است؟

خراسان جنوبی

جشن و سرور و گرامی داشت شب یلدا در میان مردم خراسان جنوبی صاحب قدمتی بسیار طولانی مدت است. برخی از مراسمات یلدایی که در خراسان جنوبی به آن پایبندی وجود دارد، شاهنامه خوانی، حافظ خوانی، اجرای مراسم و آیین کف زنی است.
رسم است در خراسان جنوبی که مراسم کف زدن در شب یلدا دارند و به پخت و تهیه شیرینی کف به طور دسته جمعی مشغول می شوند.

چهار محال بختیاری

عده ای از پیرمردان می گویند که در این شب برخی از خوراکی های شب یلدا به صورت بو داده استفاده می شود و بخش دیگری از همین خوراکی های تفت داده شده را بعنوان هدیه ای به تازه عروس و دامادان تقدیم می کنند.
بر اساس گفته های طاهره امینی کارشناس و محقق تاریخ، اهالی چهار محال بختیاری در شب یلدا کرسی های زغال سوز را برپا می کردند و همه اقوام به دور آن جمع شده و بزرگترها شروع به شاهنامه خوانی می کردند. در آن اوائل، هندوانه به هیچ وجه از میوه ی های مخصوص شب یلدا به حساب نمی آمد. اما پخت شلغم و لبو یکی از سنت های چهار محال و بختیاری بوده است که البته در حال حاضر در اغلب شهر و روستاهای این استان فراموش شده است و تنقلات، جایگزین این نوع خوراکی های زراعی شده اند.
اما خانم های ایرانی در شب یلدای چهار محال بختیاری ها تاثیر بسیار ویژه ای داشتند، به پا کردن کرسی با آتش زغال و چوب افرا، پخت آش کشک و بو دادن شاهدانه، گندم و برنج، قسمت هایی از برنامه شب یلدا بوده است که خانم های چهار محال و بختیاری افتخار می دادند و آنرا به بهترین شکل اجرا می کردند.
گذشته از خوراکی های شب یلدا، رسومات ارزشمند مهمی مثل خواندن قصص قرآنی در شب یلدا مرسوم بوده و همچنین نقالی، شاهنامه خوانی هم رواج داشته.

یکی از رسوم جالب شب یلدا، اقبال هندوانه ای است که همچنان در مناطقی مثل تاجیکستان و افغانستان رواج دارد. طبق این رسم، دامادهای یک طائفه یا خانواده در حالی که در کنار بزرگسالان و مسن های جمع بودند، هندوانه ای را قاچ می کردند و به شرط سرخ و شیرین بودن آن، شاباش می گرفتند.

یلدای مازندران

یلدا برای مازنی ها هم همانند دیگر شهر های کشور، مبارک بوده و در این شب مردم به دورهمی میروند و جشم می گیرند. آنها علاوه بر خوراکی هایی مثل انار و هندوانه و آجیل، از کیک، حلوا، سیب، نارنگی، خربزه، بادام شیرین و کدو حلوایی ورقه ورقه شده و خشک شده هم بعنوان پذیرایی استفاده می کنند. جالب است که مازنی ها سنتی به نام چله شو دارند که یعنی دو شب پیش از یلدا، خودشان را آماده می کنند و به تهیه پذیرایی ها و تزیینات یلدا می پردازند. خانم ها مازندرانی معمولا شاخه گلی یا سبزه ای را هم بر سر سفره یلدا می گذارند.

آذربایجان های ‌شرقی و غربی

همانطور که دانستیم، یلدا در شهر های ایران سنتی محبوب است که البته در هر شهر و استانی، سنت های بخصوص را هم برای این شب دارند. مثلا مردم خون گرم آذربایجان شرقی و غربی در شب چله غذای محلی خشیل را به پذیرایی های شب یلدا اضافه کردند. این غذای محلی که با استفاده از آرد سبوس دار، دارچین، کره و شکر تهیه می شود، برای آنها حکم محافظی قدرتمد برای بدن در برابر سرمای زمستان را دارد. جالبتر آنکه آنها خشیل را درون کاسه به نوعی میرزند که وسط آن خالی باشد تا مقداری شیر و عسل هم به آن اضافه کنند و به این شکل هم مزه شیرینی پیدا می کند و هم به اکسیری واقعا مقوی، گرم و پر خاصیت  تبدیل می شود.
تقریبا اکثر آذری ها در شب چله، چیلّه قارپیزی یا همان هندوانه را میخورند و عقیده دارند که به هیچ وجه با خوردن آن، سوز و لرز سرما را حس نمی کنند و تا فرارسیدن بهار، اصلا چیزی را، حس نمی کنند!

یلدای اصفهان

قدیمی های اصفهانی چله بزرگ و کوچک داشتند که از ابتدای دی ماه تا دهم بهمن را چله بزرگ می گفتند و چله کوچک هم برای آنها از دهمن بهمن شروع میشد. همچنین اصفهانی ها برای شب چله هم اسم جداگانه ای گذاشته اند و از آن با نان های چله زری و عمو چله یاد می کردند. بنابراین اصفهانی ها بر خلاف دیگر نقاط ایران، ۲ شب یلدا دارند.
یکی از سنت های شب یلدای اصفهانی ها پهن کردن لباسها و رختخواب  ها در هوای آزاد و در برابر نور خورشید بوده است که به این شکل به عمو چله خوشامد گویی می کردند.
اصفهانی ها مقید بودند که در شب یلدا انگور بخورند که به همین منظور مقداری انگور را در فصل خودش جمع می کردند و درون پارچه ای در زیرزمین نگهداری می کردند.
تنقلات خوردن شب چله برای اصفهانی ها با نام چلسمه شناخته شده تر است که معمولا شامل آجیل، گندم و شاهدانه است. غذای رایج شب چله در اصفهان هم غذاهای محلی ای مثل کوفته و گندی است و پلوماهی نیز طرفداران زیادی دارد.
از دیگر سنت های جالب مردم اصفهانی، جشنی به اسم کژی یا بادروز است که یک هفته هم به طول می انجامید.

یلدای مهاباد

شب چله در بین مهابادی ها به شوی چله معروف است و اهل مهاباد نیز مثل اصفهانی ها چله بزرگ و کوچک دارند که چله بزرگ را شه وی چله نامیده اند. یکی از عادت های مهابادی ها در جشن های یلدایی، بازی کردن است. بازی معروفی که آنها دارند، جوراب بازی یا جورابین است. علاوه بر اینکه بازی خودش عامل مهمی برای لذت بردن از کنار هم بودن است، کردها بر این باورند که این بازی موجب تقویت قدرت تصمیم گیری آنها می شود و روحیه همکاری  (که فوق العاده مهم است) را در افراد افزایش می دهد.

یلدای شیرازی ها

شیرازی ها باور دارند که مردم یا سرد مزاج اند و یا گرم مزاج که اینرا طب سنتی ایرانی هم تایید می کند، به همین جهت می گویند گرم مزاجان در شب یلدا باید خنکی های بیشتری مثل هندوانه میل کنند و کسانی که مزاج سردی دارند هم باید سراف غذاهای با طبع گرم بروند مثل انجیر و خرما. حافظ خوانی در شب یلدا میان شیرازی ها رواج دارد و در این شب به مشاعره، خاطره گویی و جشن و شوخی می پردازند. غذای مخصوص شب یلدای اهل شیراز هم کلم پلوی شیرازی بوده است.

فال کلوک شیرازی ها:

فال کلوک در شب یلدا یکی دیگر از سنت های شیرازی هاست که البته مردان در این فال سهمی ندارند و ویژه خانمهاست. کلوک به کوزه هایی که دهنه گشادی دارند، روی آنها با لعابی سبز پوشیده شده و در آنها رب انار، ترشی و یا روغن شیره نگهداری می کنند گفته می شود. رسم شیرازی ها بر آن است که کلوکی را به وسط مجلس می آورند و هر خانمی نشانه ای را درون آن می اندازد، سپس نوبت یک دختر بچه است تا جلو برود و یکی از اشیاء درون کلوک را بیرون بیاورد و به میهمانان نشان دهد.
پس از فال گیری زنی باسواد شروع به شعر خواندن می کرده و ترانه های محلی می خواند که میهمانان هر کدام از ترانه مخصوص به خودشان نتیجه ای می گرفتند. البته اینجا شعر های حافظ هم بی نصیب نمی ماند:

خوشا امشو که مهمون شمایم     کبوتر وار در بوم شمایم
ترشرویی مکن بر روی مهمون    خدا دوند که فرداشو کجایم

یک پیشنهاد برای آن ها که رسم خاصی ندارند!

شب یلدا در هر شهر و منطقه ای از ایران، آداب و رسوم مخصوص خودش را دارد و میتوان از این فرهنگ های مختلف الهام گرفت و در جمع های خانوادگی از آنها استفاده کرد. مثلا اگر در خانواده شما رسم و رسوم خاصی وجود ندارد، می توانید هر سال یکی از جشن های شب یلدای شهر های ایران را انتخاب کنید و شبیه آنها جشن بگیرید.
مثلا خانم های شیرازی فال کلوک می گیرند و مراسمی پرهیجان و جذاب دارند ، یا اصفهانی ها دو چله را جشن می گیرند چله کوچک و بزرگ ، همچنین اهالی آذربایجان های غربی و شرقی خشیل را به پذیرایی خود اضافه کردند.
اینها همه میتواند گزینه های متنوعی برای جشن شب یلدای امسال شما باشد.