ریشه های فرهنگی و فلسفه خوراکی های شب یلدا در ایران

خوراکی های شب یلدا

رسم و رسومات در حقیقت بیانگر طرز فکر و زندگی گذشتگان ماست و زنده نگه داشتن آنها زمانی ارزش دارد که متوجه آن ارزش ها باشیم. حالا می خواهیم این طرز فکری درباره پذیرایی های شب یلدا را مطالعه کنیم.

هندوانه میوه سرخِ شبِ روشنایی

گذشتگان هندوانه را نمادی از گرمای تابستان و حرارت می دانستند و عقیده داشتند که با خوردن این میوه ی تابستانی در شب یلدا که در پاییز است، می توانند بدن خود را در برابر سرمای زمستان ایمن کنند. این در حالی است که مطالعات علمی نیز این موضوع را تایید کرده زیرا هندوانه سرشار از ویتامین های A ، B ، C است. همچنین هندوانه خاصیت آنتی اکسیدانی هم دارد، زیرا حاوی بتاکاروتن و لیکوپن است که در نتیجه نوش جان کردن این میوه سرخ آبدار در شب یلدا، بدن را از بسیاری از بیماری ها مصون نگه می دارد.
اما وجوه دیگری هم برای هندوانه خوردن شب یلدا گفته اند؛ مثلا اینکه رنگ سبز این میوه را نمادی از روند زندگی بر روی کره خاکی می دانستند و یا اینکه سرخی آنرا به مثابه نمادی از عشق، روزخوشی، دوستی و همزیستی حاصل از آبادانی می دانستند. جالب است بدانید که حتی دانه های هندوانه هم در این میان بی نصیب نماندند و آنها را نماد باروری و افزونی نژاد می دانند!
البته اگر کمی دقت کنیم متوجه می شویم که دو میوه ی اصلی شب یلدا جفتشان از دانه های زیادی تشکیل شده اند و این موضوع بی دلیل نبوده، گذشتگان این نوع میوه ها را به عنوان نمادی از خیر و برکت در این شب میل می کردند، به این امید که برکت را افزایش داده و نسل خود را تقویت کنند.

انار خوراکی بهشتی شب یلدا

انار بر سر سفره های شب یلدا، بیانگر شادی و زایش نسل است. از قدیم الایام، انار را بعنوان میوه ای خونساز می شناختند فلذا به کسانی که رنگشان مهتابی بود و یا بدن آنها دچار رنج بود ، انار توصیه می کردند.
این توصیه امروزه نیز با تحقیقات آزمایشگاهی ثابت شده است و مشخص شده که انار سرشار از ویتامین ث می باشد که ارتقاء جدی ای در سطح سیستم ایمنی بدن ایجاد می کند. علاوه بر این، انار تصفیه کننده خون بوده و مملو از آهن است که به این شکل انرژی و خون سازی بدن را هم تقویت می کند. علت اینکه انار را سمبلی از زایش می دانستند، علاوه بر تعدد دانه های آن، به تصفیه کننده بودن آن هم مربوط است که سمبلی از زندگی یا زایش مجدد انسان هاست.
همچنین انار یک میوه مقدس است که در آیین زرتشتی و دین اسلام مقدس شمرده شده است و اسلام آنرا در قرآن میوه بهشتی نام میدهد. این موضوع هم می توانسته یکی از علت های استفاده از این میوه سرخ بهشتی باشد.

رابطه معنای یلدا و میوه های شب یلدا

کلمه یلدا برگرفته از تولد است و معنای زایش را به ذهن می رساند که همین امر باعث شده است تا میوه هایی مثل هندوانه و انار را سمبلی از تکثیر نسل و برکت نسل بدانند. همانطور که می بینید سنت ها و عقیده های این شب، به نوعی در هم تنیده هستند و یک سلسه فرهنگی را نشان می دهند که به عنوان مثال یکی از آنها ارزش و اهمیت تولد و زایش است که متاسفانه امروزه در دنیا این امر به بهانه های مختلف کم اهمیت نشان داده می شود.

آجیل لورک ، آجیل  شب یلدای ایرانیان قدیم

ایرانیان قدیم در شب های یلدا، آجیلی به اسم لورک میل می کردند. لورک حاوی ۷ مدل خوراکی بود مثل ۷ مدل خشکبار یا سبزی که معمولا در آیین های ایرانی وجود داشته. گفته می شود که ریشه ی خوردن آجیل در شب یلدا به آیین زرتشتی بر می گردد که این دین به سلسله مراتب خدایان باور داشته و انجمن هفت گانه اَمشاسْپَنْدان را قبول دارد.
در حال حاضر آجیل شب یلدا شامل فندق، بادام، پسته، گردو و برخی خشکبار دیگر است. اما همانطور که گفتیم، ترکیبات آجیل همواره مختلف بوده و هیچ ضرورتی به مقید بودن این ترکیبات وجود ندارد و آنچه رسم است، اصل آجیل است.
اما ترکیبی که امروزه به عنوان آجیل می شناسیم، سرشار از خواص است و فیبر بسیار بالایی دارد که به درمان یبوست، پیشگیری از سرطان ها و چاقی و … کمک می کند.
علاوه بر اینکه در آجیل ویتامین های A ، E ، B وجود دارد، این ترکیب، مواد مغذی فوق العاده قوی ای هم دارد من جمله: فسفر، کلسیم، منیزیم و پتاسیم. در نتیجه برای درمان افسردگی، ریزش مو، چین و چروک های پوستی و گرفتگی عضلات مفید است.

انگور: یکی دیگر از خوراکی های شب یلدا، انگور است که میوه ای گرم بوده و خواص فراوانی دارد و گذشتگان، انگورها را به شکل یک آونگ به یکدیگر وصل می کردند و در محیطی خنک آنرا نگهداری می کردند تا در شب های سرد زمستان مخصوصا میهمانی هایی چون شب یلدا، آنرا بعنوان پذیرایی برای میهمانان خود می آوردند.
لبو: لبو یا همان ریشه چغندر، جای بخصوصی در میان خوراکی های شب یلدا برای خودش گشوده و یکی از خوراکی های محبوب این شب است. پذیرایی با لبو از میهمانان، در شب یلدایی که همیشه هوا سرد است، یکی از مطلوب ترین گزینه ها برای میزبان و میهمان است.

تهیه شیرینی کف ، سنتی از خراسان جنوبی برای شب یلدا

اهالی خراسان جنوبی مانند همه ایرانی ها، مراسم شب یلدا را بر پا می کنند. آنها البته یک سنت مخصوص برای خودشان هم دارند که در آن به پختن شیرینی کف مشغول می شوند.
شیرینی کف، یک شیرینی طبیعی و سنتی است که با زدن آب ریشه نوعی گیاه وحشی به دست می آید. قبل از هر چیز باید صادقه بگویم که ویژگی خاص این شیرینی آن است که برای تهیه آن، به هیچ وجه یک نفر کافی نیست و اگر قصد دارید آنرا بپزید، باید دسته جمعی مشغول شوید.
به منظور تهیه شیرینی کف، مقداری چوبک را می کوبند و چندین مرتبه در آب می جوشانند. با توجه به تلخ بودن این آب، لازم است تا چند مرتبه برای جوشاندن، این آب عوض شود تا بالاخره مزه تلخ آن نابود گردد. سپس آبرا درون ظرف سفالی بزرگ یا یک تغار سفالی ریخته و هم می زنند.
معمولا جوانان و مردان فامیل، با کمک یک دسته ای از چوب نازک که به آن دسته گز می گویند این مایع درون ظرف را هم می زنند و این کار را با آهنگی خاص ادامه می دهند تا اینکه آب کف کند و پس از آن، سفت شود. شیره انگور یا شکر را هم برای شیرین شدن طعم مایع به آن می افزایند و بدین ترتیب شیرینی کف آماده است.
حالا زمان آن می رسد که کف آماده شده را در ظرف های مخصوص ریخته و مخلفات آنرا مثل پسته و خلال بادام به آن اضافه کنند.
هدفی که مردم خراسان جنوبی از انجام چنین مراسمی در شب یلدا دارند، انسجام خانواده، صله رحم و برقراری رابطه ای نزدیکو صمیمانه است تا به این شکل سوز و سرمای زمستان را برای خودشان امید بخش کنند.

در پایان …

یادمان باشد که شب یلدایی که کنار یکدیگر جمع می شویم و صله رحم انجام میدهیم، آنچه بیشترین ارزش را دارد، همین برکت و صمیمتی است که به آن اعتقاد داریم. به میوه ها و خوراکی های شب یلدا که نگاه می کنید، یادتان باشد که اینها همه نمادی از ارزش های اخلاقی و عقیده های پیشینیان ماست که ما را دور هم جمع کرده و این صفا و صمیمیت را حفظ کرده.
اگر نگاهی به دیگر نقاط جهان بیندازیم، متوجه می شویم که هر تمدن و کشوری، مدیون گذشتگان خودش است و بخش گسترده ای از اخلاق مداری یا بی اخلاقی، صمیمت یا خشونت میان آنها، ریشه در فرهنگ گذشتگان آنها دارد.