نذری محرم در ایران؛ از نان و ماست تا آش شاه

غذای نذری محرم در ایران را کمتر ایرانی است که نخورده باشد. انواع نذری در ایران بسیار متنوع است و به ده ها نوع می رسد. هر منطقه از جغرافیای پهناور این سرزمین با توجه به عادات مردم آن و مواد غذایی در دسترس روی یک خوراکی تاکید بیشتر داشته اند. سنت نذر محرم برای پذیرایی از دوستداران و عزاداران امام حسین برپا می شود امادر فرهنگ عزاداری این سنت، کارکردهای اجتماعی هم دارد. در صفحه آئین های ایرانی مجله فرهنگی وبلایت نکته هایی درباره تاریخچه نذری محرم در ایران گفته ایم که شاید ندانید.

پیشینه نذری دادن در ایران

صحبت نذری محرم در ایران و غذای نذری گرفتن که می شود، فکرمان می رود سمت آئین های اسلامی. اما پژوهش های تاریخی ایران شناسان، اسناد و مدارکی دارند که نشان می دهد سنت نذری دادن، رسمی قدیمی تر از این حرفهاست. تا جایی که ردپای نذری در ایران به عهد ساسانی می رسد. گویا ریشه آنچه به عنوان نذر و  فرهنگ نذری در ایران می شناسیم ارتباطی به حضور اسلام در ایران و فرهنگ عزاداری ندارد.

نذری دادن ساسانیان قبل از اسلام

ساسانی ها آخرین سلسله ایرانی قبل از حمله اعراب به ایران بودند که ریشه های پارسی دوران هخامنشی را در خودشان حفظ کرده اند. فرهنگ ساسانی تا خارج از مرزهای ایران هم رفت و روی چین، روم و هند هم تاثیر گذاشت.
نذری دادن ایرانی های دوره ساسانی شبیه خود ما بوده و سنت نذر با قرن ها پیش در اصلش تفاوتی نکرده. در آن دوران دین رسمی ایران زردشتی بود. در مراسم و اعیاد مذهبی زردشتی، پختن و پخش خوراکی بین مردم متداول بوده است.
طبقاتی بودن از مشخصات حکومت ساسانی بود. جامعه به گروه روحانی های زردشتی، ارتشی ها، پیشه وران و جامعه کارگری تقسیم می شد اما نوبت سنت نذری که می رسید از هر گروه و قشر و مذهبی پای کار می آمدند. سنت قربانی کردن هم از آئین های نذری ایران باستان است.

بیشترین غذای نذری ساسانیان آش بود و تکه ای نان کنارش.

انواع غذاهای نذری محرم

از غذاهای نذری محرم و کیفیتش در تاریخ گذشته ایران و فرهنگ عزاداری گزارش چندانی در دست نیست.
تنوع انواع نذری تقریبا زیاد است و به جز غذاهای مشخصی که این روزها بین مردم پخش می شود،
می توان ده ها نوع خوراکی را نام برد که در شهرهای مختلف با عنوان نذری و تبرک استفاده می شود.

اینکه در گذشته و در فرهنگ عزاداری محرم مردم چه غذاهایی را نذر می کردند چندان مشخص نیست
اما با بررسی های تحریریه مجله فرهنگی وبلایت می فهمیم که اطلاعات کامل از چگونگی نذری های محرم برمی گردد به بعد از دوره صفویه.

پلوی ساده به همراه گوشت و ادویه از اولین نذری های رایج در دوره صفوی بوده.

نذری محرم دوره قاجار بیشتر شربت بود و آب و آش. چای هم که پای ثابت روضه ها بود و نوشیدنی متداول، وقت تماشای آئین های تعزیه و شبیه خوانی.

تا قبل از دوران صفویه اطلاعات زیادی درباره نذری دادن در محرم وجود ندارد اما گفته می‌شود که اولین غذای رایج در این ایام، پلوی ساده، گوشت و ادویه بوده است. صبح زود برنج ها بارگذاشته می شد و گوشت هم بعد از پخته شدن با ادویه مخصوص به پلو اضافه می شد.البته نذری پلو برای قشر متمول و پولدار بودکه توان خرید برنج را داشتند. می پختند و بین مردم پخش می کردند.

توزیع غذای نذری در دوره صفویه به سه صورت بود:

اول. تقسیم غذا بین مردمی که از قبل ظرف هایشان را فرستاده بودند به خانه نذری دهنده
دوم. بین فقرا و نیازمندان پخش می شد
سوم . بخشی هم بین آنها که جلوی در خانه ایستاده بودند

نذر نان و ماست برای تاسوعا

از نذرهای مهم روز تاسوعا در دوره صفوی، نذر نان و ماست بود: شامل یک من، معادل سه کیلو نان و سه کیلو ماست.
درباره مقدار مواد استفاده شده در این نذری از قدیم باور بر این بود که این عدد  سه کیلو نان و سه کیلو ماست ثابت است
و نباید تغییر کند که در این صورت قبول نمی شود.
نذر نان و ماست و به تعبیر عامیانه نذر نون و ماست حضرت عباس یکی از نذری های پرطرفدار در گرگان است.
این نذر هنوز هم با توسل به حضرت عباس علیه السلام در گرفتاری ها رواج دارد.

نذر نان و ماست به خصوص در دوره قاجار هم از نذرهای ساده اما مهم بود.
مثلا بعد از شهادت آیت الله مدرس مردم در روز چهارشنبه به زیارت مزار او می رفتند
نان و ماست و در کنار آن سبزی نذری بود که بین مردم در آن مکان پخش می شد.

نذر شله‌زرد هم که هنوز در فرهنگ عزاداری ما مرسوم است از نذرهای پرطرفدار و جذاب پدران ما در عصر قاجار است. شله زرد نذری که در ایام محرم و صفر و نیز ماه مبارک رمضان پخته می شود، در گذشته نیز به همان کیفیت امروز با برنج، شکر، روغن، زعفران پخته و با خلال بادام تزئین می شد.

شاه هم آش می پخت

در سنت نذری محرم در ایران همه شریک هستند؛ هرکس به اندازه وسع و توان مالی اش. حتی شاه هم آش نذری می پخت. در انواع غذای نذری ، آش نذری ناصرالدین شاه قاجار معروف است. گفته می شود نذرکننده، مادر شاه بوده با نیت به سلطنت رسیدن ناصرش.

آش نذری ناصرالدین شاه با این حجم از مواد اولیه داخل دیگ ها بار می شد:

۱۲ رأس گوسفند
۹ رأس برّه
۶۰ عدد مرغ
بیست من روغن
بادنجان، مغز بادام، اسفناج
کرفس، پیاز، کاهو
عسل، سیب
آبغوره، آب لیمو
سبزیجات شامل : ترب، تره، جعفری، شنبلیله، ترخون، نعناع
گلابی، هندوانه، گردو هم داخل ترکیبات آش شاه بود.

گفته می شود آش نذری ناصر الدین شاه که درباری ها به آن آش ییلاقی می گفتند،
سالی یک بار پخته می شد و آن هم در روز اربعین.
خود ناصر شاه قاجار هم موقع پخت نذری پای دیگ حاضر می شد و محتویات آن را به اصطلاح هم می زد.
آش نذری در حیاط قصر پخته می شد و همه آدم های مهم مملکت هم در این مراسم شرکت می کردند.

ماجرای خورشت قیمه و گوشت های ذخیره

صحبت از غذای نذری امام حسین و نذری محرم در ایران  که می شود، اسم خورشت قیمه در صدر است. ذخیره گوشت به روش قیمه کردن از رایج ترین روش های نگهداری مواد غذایی فاسد شدنی مثل گوشت بوده و همین گوشت های ذخیره شده وقتی به محرم و مراسمش می رسید قیمه های نذری بار می شد و در دل دیگ هایی به اندازه وسع صاحبش می جوشید.

از گوشت ذخیره‌شده که به آن قورمه می‌گفتند، استفاده می‌کردند که این گوشت بیشتر مناسب قیمه بود. یکی از دلایلی که امروزه غذای نذری قالب این ایام قیمه است به این موضوع برمی‌گردد.

به تصور برخی قدمت قیمه نذری به دوره قاجار و حوالی آن برمی گردد.
اما با ورق زدن کتاب های موجود و دقت بیشتر چند مورد هست که سابقه خورشت قیمه را به سالهای خیلی دورتر می برد.

مثلا کتاب آشپزی ای هست که نواده فتحعلی شاه قاجار آن را نوشته است؛
اسم کتاب «خوراکی های ایرانی» است و درباره انواع غذاهای پخت شده در دوره قاجار مطالبی را گردآوری کرده
در این کتاب صحبت از خورشت قیمه هم هست.
نادر میرزا در این کتاب می گوید که خورشت قیمه خیلی قدیمی است و حتی به دوره ساسانیان می رسد.
او می گوید که قیمه قدیمی ترین خورشت جهان است.

قیمه در نزد ایرانی ها هنوز هم غذایی خوشمزه و لذیذ است
شاید به همین خاطر است که مهمترین غذا و پای ثابت سفره های نذری شده.

نذری محرم می تواند خیلی چیزها باشد
اما خوب که فکر کنیم، فلسفه نذری امام حسین هرچه باشد
یک کارکرد اجتماعی مهم دارد و آن وفاق و همدلی و بخشش است که در این ایام به احترام یک عزیز
در بدنه جامعه جاری می شود.

این دور هم جمع شدن و هم زن دیگ های بزرگ در طول تاریخ همه را پای کار آورده
از شاه قاجار با آن همه تکبر تا مردمی که این روزها نوع زندگی شان خیلی تغییر کرده است.
چیزی که مهم است در روزهای محرم امام حسین تا سنت نذری دادن پا برجاست،
کسی گرسنه و تشنه نمی ماند

دانه دانه های برنج نذری برای همه متبرک و محترم است
هنوز هم خیلی ها یک بسته غذای نذری را فریز می کنند و تا محرم سال بعد نگه می دارند
هر از چندی بین غذاهای روزانه اش کمی به تبرک از برنج نذری می ریزند و صرف می کنند؛
به نیت شفا، سلامتی، برکت و رزق.

آئین های عزاداری محرم در ایران گسترده است و ریشه در تاریخ این سرزمین دارد. با سایر رسم و رسوم محرم در صفحه آئین های ایرانی مجله فرهنگی وبلایت بیشتر آشنا شوید.

نذری محرم در ایران بسیار متنوع است و در هر منطقه یک نوع خاص از خوراکی به عنوان نذری بیشتر پخش می شود.اگر در فرهنگ عزاداری منطقه خود، رسم خاصی در غذای نذری دارید با تحریریه مجله فرهنگی وبلایت، از قسمت تماس با ما در ارتباط باشید.
عکس ها و ویدئوهای شما از نذری محرم می تواند جلوه گر شکوه هر چه بیشتر این آئین باشد