زندگی نامه احمد شاملو ؛ شاعری با یک بغل شعر سپید
در این مطلب می خوانید:
نام احمد شاملو به شعر معاصر و شعر سپید گره خورده است. نمیتوان یکی را مورد بررسی قرار داد و دیگری را وانهاد. اما واکاوی نظرات و آثار و زندگی نامه احمد شاملو، همواره با دریایی خروشان از انتقادها و نظرات موافق و مخالف روبه رو است. این کلام، بیان بیطرفانهای از سرگذشت اوست. در صفحه مشاهیر مجله فرهنگی وبلایت از شاملو هنرمند متولد آذر بخوانید.
تولد
احمد شاملو، شاعر، روزنامه نگار، مترجم، فعال سیاسی و پژوهشگر حوزهی ادبیات، در سال ۱۳۰۴ در تهران متولد شد. پدرش اصالتی کابلی داشت و مادرش از مهاجران قفقاز بود. به دلیل شغل پدر، دوران کودکی و تحصیلات دبستان و دبیرستان را در شهرهای مختلف سپری کرد. اما سال چهارم دبیرستان را با دستگیری و زندانی شدن نیمه تمام گذاشت.
از همان دوران نوجوانی با مشاهدهی زندگی مردم عادی به ثبت فرهنگ عامه علاقمند شد و یادداشت برداری را آغاز نمود. نوشتههایی که سالها بعد در قالب فرهنگنامه «کوچه» تبدیل به بزرگترین فرهنگ زبان عامه ایران شد.
آغاز روزنامه نگاری
هر چند احمد شاملو هیچ گاه تحصیلات خود را به پایان نبرد، اما شیفتگیاش به کتاب و دانستن سبب شد تا بعد از آزادی از زندان، در یک کتابفروشی مشغول به کار شده و چندی بعد فعالیت حرفهای روزنامه نگاری را به عنوان شغل خود انتخاب کند.
نمیتوان گفت آیا شاملو به خاطر ادامهی فعالیتهای سیاسی که از دوران دبیرستان آغاز کرده بود، به مطبوعات روی آورد یا استعداد ادبی و قلم پردغدغهاش، او را به نوشتن در تحریریههای روزنامه ها و مجلات میکشاند. هر چه بود، کارنامهی احمد شاملو مملو از نام مجلاتی است که وی با آن ها همکاری داشته و گاه ادامهی این همکاری ها به تعطیلی نشریات منجر شده است.
وادی شعر و شکفتن
احمد شاملو با تخلص الف. بامداد و الف. صبح، سرودن شعر را در قالبهای کهن آغاز کرد و اولین دفتر شعری که از او منتشر شد، با نام «آهنگ های فراموش شده» شامل قطعاتی موزون و قافیهدار بود. اما بعد از آشنایی با نیما یوشیج، شیفتهی نیما شد و به شعر نو و قالب نیمایی روی آورد.
اما این روند خیلی ادامه پیدا نکرد. شاملو با فریدون رهنما ملاقات کرد و رهنما او را به سوی سرمشق گرفتن از شاعران نوگرای اروپا راهنمایی نمود. احمد شاملو شعر دارای وزن و قافیه را به طور کامل رها کرده و شعر سپید، متولد شد.
میتوان احمد شاملو را استاد بیهمتای فروریختن و دوباره بنا کردن دانست. او وزن را که شاید مهمترین ویژگی ادب کهن ایران زمین است، نادیده گرفت و با جسارت در مقابل تمام منتقدانش “وجه امتیاز شعر از ادبیات را تنها منطق شاعرانه دانست، نه وزن و قافیه.”
شعر سپید به سرعت در میان اهالی شعر معاصر طرفدارانی یافت. به شکلی که افرادی همچون عبدالعلی دستغیب، منتقد ادبی، بر این باور هستند که شاملو پس از نیما، بیشترین تأثیر را بر شعر و شاعران معاصر داشته است.
نظرات شاملو دربارهی موسیقی و آثار ادبی کلاسیک ایران
احمد شاملو در گفتگویی اعلام کرد که موسیقی کلاسیک ایران غم محض است و از آنجا که تمام ردیفها و دستگاههای موسیقی سنتی ایرانی را میتوان در طی چند ساعت نواخت، مابقی همه تکرار مکررات است.
در پاسخ به این نظر، محمد رضا شجریان ردیفها و دستگاههای موسیقی ایرانی را همچون حروف الفبا دانست که از کنار هم قرار دادن آنها، کلمات و عبارات به ظاهر تکراری خلق میشوند. اما در نهایت تبدیل به جملاتی با مفاهیم تازه خواهندشد و این عرصهای بینهایت و تمام نشدنی برای خلق آثار موسیقایی جدید است.
احمد شاملو درباره شخصیت ضحاک در شاهنامه نیز نظراتی تازه ارائه داد و ضحاک را به عنوان شخصیتی مردمی نه مستبد معرفی نمود. وی فردوسی را متهم به وارونه جلوه دادن حقیقت کرد و شخصیت کاوه را نیز مورد نکوهش قرار داد. این نظریات دربارهی فردوسی و شاهنامه نیز منتقدان متعددی دارد و مقالات بسیاری از سوی افرادی همچون بهرام بیضایی و جلال خالقی مطلق در رد نظریات او منتشر شده است.
شاملو دیوان حافظ را نیز تصحیح کرده و مقدمهای بر آن نگاشته که نظریات او در مورد حافظ نیز مورد انتقاد حافظ پژوهانی چون بهاءالدین خرمشاهی قرار گرفته است.
ترجمهی آثار ادبی به فارسی
بسیاری احمد شاملو را به دلیل ترجمههای او می شناسند. هر چند که در مورد ترجمههای شاملو هم نظرات موافق و مخالف بسیاری وجود دارد، اما کارنامهی او به عنوان مترجم، فهرست بلندی از نمایشنامهها، رمانها، داستانهای کوتاه و اشعار را شامل میشود. مهمترین ترجمههای او را میتوان «برزخ» اثر ژان روورزی، «زرنگار» از هربر لوپوریه، «عروسی خون» از فدریکو گارسیا لورکا، «مرگ کسب و کار من است» از روبر مرل دانست.
نقطه عطف زندگی شخصی
در مرور زندگی نامه شاملو می توان نقطه عطف زندگی خصوصی اش را ازدواج سوم او دانست. او بعد از دو ازدواج ناموفق و داشتن چهار فرزند از ازدواج نخست، در سی و نه سالگی با آیدا سرکیسیان ازدواج کرد. شاملو تحت تاثیر رابطهی عاطفی خود با همسرش، تمام اشعار و نوشتههای خود را برخاسته از این احساس عمیق میدانست. دفترهای شعر «آیدا در آینه» و «آیدا، درخت و خنجر و خاطره» موید این مطلب است.
دیگر فعالیتهای شاملو
شاملو به دفعات به اروپا و آمریکا سفرهایی داشت و در دانشگاههای مختلف به سخنرانی پرداخت. گاهی علت سفر مداوا و عمل جراحی بود و گاه حضور در گردهماییها و کنگرههای بین المللی. وی در انجمنهای ادبی جهان، به چهرهای شناخته شده بدل شد. آثار و اشعار شاملو به زبانهای متعددی ترجمه شده است.
وی در طول دوران زندگی حرفهای خود، نمایشنامه و فیلمنامههایی نیز به رشتهی تحریر درآورد. همچنین برای تلویزیون برنامههایی را کارگردانی و تهیه نمود. شاملو در حوزهی ادبیات کودک نیز داستانهای متعددی از خود برجای گذاشت.
آثار و تالیفات
کارنامهی احمد شاملو آن چنان پربار است که نام همهی آثار و تالیفات او در اینجا نمیگنجد. از مجموعههای شعر او میتوان به آهنها و احساس، قطعنامه، هوای تازه، شکفتن در مه، مدایح بیصله و حدیث بیقراری ماهان اشاره کرد.
از داستانها و فیلمنامههای شاملو نیز میتوان میراث، داغ ننگ، فرار از حقیقت، بی عشق هرگز و داستان زن پشت در مفرغی را نام برد.
پایان دفتر شاعر
احمد شاملو در مرداد ماه سال ۱۳۷۹ پس از سالها بیماری درگذشت و در کرج به خاک سپرده شد. هر چند همچنان مقالاتی در انتقاد به آثار او نگاشته میشود، اما طرفداران و دوستداران شاملو نیز در سالگرد درگذشت او مراسم یادبود برگزار میکنند و یاد او را زنده نگه میدارند.
این نوشتار تنها سرگذشت کوتاهی بود از زندگی نامه احمد شاملو یکی از چهرههای شعر معاصر که با نظرات جدید و گاه کوبندهاش، موافقان و منتقدان بسیاری را به اظهار نظر واداشت. بدیهی است که خواننده برای واقف شدن بر اصل موضوع مناقشه نباید به این جستار اکتفا کند و با تحقیق عمیقتر با نظرات شاملو و مخالفانش آشنا شود.