شب یلدا و گفتگو با علی ابراهیمی سراج | یلدای مشرقی | آسمان شب یلدا در کشورهای دیگر

علی ابراهیمی

مریم مه نگار: یلدا، قشنگ و زیبا، آرام آرام و پاورچین آمد و در خانه های ما را زد. آمد و سفره های قشنگ را توی خانه های ما پهن کرد. ما هم جمع شدیم دور هم . با هم دیگر دقایقی را برای شما از یلدا گفتیم و آرزو کردم که تمام این شب های چله را بتوانیم با شما صحبت کنیم و همین طور با آقای ابراهیمی، کارشناس نجوم.

علی ابراهیمی سراج: امیدوارم این شب های یلدایی بسیار دل انگیز و گرم باشد.

مریم مه نگار: آقای دکتر میرشکرایی می گفتند که سفره شب یلدا در ایران و خانواده های ایرانی در شهرهای مختلف پهن می شود و بیرون مرزهای ایران هم سفره هایی شبیه این داریم، حالا شاید با عناصر یک ذره متفاوت یا با آیین های کمی متفاوت. در آسمان کشورهای دیگر هم …
البته آسمان مرز ندارد و بگذارید بپرسم… چون از استوا و قطب و چرخش زمین گفتید. آن سوی مرزها آسمان به ما در این شبها چه می گوید.

خب همان طور که فرمودید آسمان مرز ندارد و همان طور که جهان را دوست داریم بدون جنگ تصور کنیم، آسمان هم در همه جا متعلق به همه است و هیچ مرزی ندارد.

مریم مه نگار: مثلی هم هست که می گوید: هرجا بروی آسمان همین رنگ است

علی ابراهیمی سراج: دقیقا جذابیت آسمان به این است که برای کسی یا جایی نیست و این مرزهایی که ما خودمان را در آن جای داده ایم به نوعی خود را محصور کردیم و شرایط سخت برای هم گذاشتیم و حتی جنگ ها و آسیب ها که روی زمین داریم.

مریم مه نگار: حالا همین زمینی که اشاره کردید چندان گرد هم نیست، می تواند بر شب یلدا با آن شکل و فرم تاثیر بگذارد؟ یعنی اگر زمین گرد کامل بود چه اتفاقی می افتاد؟

علی ابراهیمی سراج: اصلا همه این سیاراتی که در منظومه شمسی اند، نیروی پنهانی به نام جاذبه و گرانش دارد که همه بر هم اثر می گذارند. در نظر بگیرد که ما خیلی به لحظه تحویل سال علاقه داریم و این لحظه را با دقت خیلی بالایی حساب می کنیم. کافی است. یکی از این تقویم های قدیمی را اگر داشته باشیم به زمان تحویل سال چند سال نگاه کنیم. این زمان ها را که از هم کم کنیم می بینیم که عجیب است! می بینیم که زمین از جایی که حرکت می کند و دوباره به محل اول می رسد در یک زمان دوباره همان را تکرار می کند؟ این به خاطر همین نیروهای جاذبه است. جالب است که قبل از اینکه تقویم ایران در سال ۱۳۰۴ تصویب و رسمی شود، ما ماه ها را به صورت تقویم قمری داشتیم. مثلا یک بار می بینیم ماه رمضان در تقویم قمری یک سال ۲۹ روز است و یک سال ۳۰ روز. علت این است که ما ماه قمری را دقیقا حساب می کنیم با دیدن هلال ماه.

البته هلال شماری به پیش از ظهور اسلام برمی گردد. بشر اولین تقویم را از تغییر شکل ماه ابداع می کند و بهترین روش برای شمردن روزهاست. در نظر بگیرید که زمانی تقویم شمسی هم همین طور حساب می شد. یعنی فروردین، یک سال می شد ۳۰ روز و یک سال ۳۱ روز. اما ما تقویم از سال ۱۳۰۴ تا به حال، تقویم ها را قراردادی کردیم و قانونی را به مجلس شورا ملی بردند و آن را قراردادی کردند. بنابراین ۶ ماه اول سال را ۳۱ روز می گیریم چون زمین دورتر از خورشید است در این مدت. بنابراین مدار خود را مقداری بیشتر طی می کند. هرچقدر دورتر باشد، زمین کُندتر حرکت می کند و برعکس.

مثلا عطارد که به خورشیدن نزدیک است که ۸۸ روز طول می کشد دور خورشید را طی کند. و این سرعت زمان به خاطر نیروی جاذبه خورشید و ماه است. ۶ ماه اول سال هم زمین از خورشید دورتر است و در ۶ ماه دوم خیلی سریع تر حرکت می کند و مجموع اینها می شود ۳۶۵ روز.

ما که تقویم مان را قراردادی کرده ایم بایستی بدانیم که شب یلدا را که جشن می گیریم این به صورت آیینی است. ممکن است که طولانی ترین شب سال که اصلا ارتباطی به یلدا ندارد یک شب دیرتر روی دهد. این اتفاق به خاطر قراردادی بودن تقویم مان است.در واقع این ۳۶۵ روز را بین ماه های مختلف جوری تقسیم کرده اند که مجموع آن بشود ۳۶۵ شبانه روز و متوسط حضور خورشید در هر برج را به صورت متوسط محاسبه کرده اند.

مریم مه نگار: اصلا تقویم ها همه قراردادی هستند؟

علی ابراهیمی سراج: مبدا تقویم ها قراردادی است اما ممکن است یک تقویمی مثل تقویم شمسی در واقع برحسب نقاط اعتدالین باشد و تقویم، تقویم واقعی طبیعی است اما ماه هایش قراردادی است. در عوض تقویم میلادی کلا قراردادی است و حتی ماه ها و روزهای آن هم واقعی نیستند و می بینید که ماه ۲۸ روزه هم دارد، مثل ماه فوریه.

تقویم قمری اما یک حالتی دارد که کاملا واقعی است و کبیسه ای در آن وجود دارد.

مریم مه نگار: یعنی تقویم قمری واقعی ترین تقویمی است که الان هست؟

علی ابراهیمی سراج: بله. با اینکه یک قرارداد در آن وجود دارد که شما هر موقع هلال ماه را دیدید، فردای آن می شود اول ماه؛ اما این تقویم بر حسب نظم ماه است.

مریم مه نگار: تقویم شمسی پس بر حسب نظم خورشید است؟

علی ابراهیمی سراج: بله تقویم شمسی بر حسب نظم خورشید است اما ما مقدار واقعی حضور خورشید در هر برج را حساب نمی کنیم و آن را به صورت قرارداد در تقویم مان آورده ایم.

مریم مه نگار: خب به عنوان آخرین سوال از شما بپرسم که در بین ستاره شناسان اصطلاحی وجود دارد که روز میانگین خورشیدی و روز حقیقی خورشیدی. این اصطلاح به چه معناست؟

علی ابراهیمی سراج: این را خیلی ملموس بخواهم بگویم که متوجه شویم، زمان اذان ظهر را در نظر بگیرید که زمان آن جابه جا می شود. همیشه هم می پرسیم که اذان کی است؟

این در حقیقت روز حقیقی خورشید است و روز میانگین را بر حسب ساعت اتمی حساب می کنیم که بر اساس قرارداد ۲۴ خودمان را تعریف کرده ایم و این در واقع با نظم خورشیدی ما منطبق نیست. با این حال مجموع اینها در آسمان یعنی اگر روز متوسط را در نظر بگیریم و از خورشید هر روز یک عکس بگیریم، در یک ساعت خاص که بخواهیم ببینیم چه حالت و تغییری دارد، خواهیم دید که شکلی شبیه ۸ روسی ایجاد می کند که به آن آنالما می گویند

به ما می گوید که روزظاهری خورشید با آن زمانی که ما از ساعت اتمی استفاده می کنیم تفاوت دارد و دائما این حالت ۸ را در طول ایام سال ایجاد می کند و بعضی از عکاسان این حالت را ثبت می کنند که سخت هم هست و یک سال باید دوربین را گذاشت بدون اینکه پایه آن تکان بخورد، هر روز یا هر چند روز یک بار عکاسی کنیم.تصویر بسیار جالبی از حرکت خورشید است که اختلاف زمان ظاهری و حقیقی را نشان می دهد که به شکلی است.

مریم مه نگار: سپاس سپاس سپاس. من که خیلی یاد گرفتم. یکی از ویژگی های شب یلدا گفتیم بحث تربیتی آن بود و تربیت هم با بارور شدن و بالیدن و یاد گرفتن هم تناسب دارد. قصه زیاد است و سوال بسیار فراوان. شب طولانی اما زمان کوتاه.

و من امیدوارم تجسس های شما برای رسیدن به آنچه که هستی به آن نیاز دارد و هدف خلقت بوده است. من جز تشکر چیزی ندارم به شما بگویم.

و برای شما بینندگان جز آرزوی خیر، جز اینکه شب های تان پر از رویاهای قشنگ باشد و همیشه انتهای شب تان طلوع خورشیدی باشد که شما را نوید بهترین هاست.