آثار ملی ایران ؛ ملی پوشان تاریخی ایران

آثار ملی ایران مجموعه ای از دستاوردهای مادی و معنوی فرهنگ و تمدن آن است که ثبت شده تا ارثیه پدری مردم این سرزمین به تاراج نرود. این آثار از بین میراث معنوی و طبیعی، میراث فرهنگی ناملموس و بناها و محوطه های تاریخی انتخاب می شود. فهرست آثار ملی ایران یکی دو تا نیست. با مجله فرهنگی وبلایت به تک تک این آثار سربزنید.

از میراث اجدادی خود چه می دانید؟

آثار ملی هر کشوری مجموعه ای از دستاوردهای مادی و معنوی فرهنگ آن است. این آثار میراث اجدادی همه افراد یک ملت است. پدران و مادرانی که دربخشی از تاریخ زندگی کرده اند؛ نتیجه عمر و تجربه شان را سپرده شده به دست فرزندانشان. این تجربه در اشیا و بناها، عادت ها و رفتارها به جا مانده. رفتارهایی که در بیشتر موارد، آئین ها را  ساخته اند. دولت ها در هر دوره مسئول حفاظت و نگهداری از این آثار ملی پوش هستند. اسم آثار ملی ایران که می آید یعنی اتفاقی در یک گوشه از این سرزمین آریایی افتاده.

این آثار می تواند میراث معنوی و طبیعی باشد یا میراث فرهنگی ناملموس و یا بناها و محوطه های تاریخی. هر کدام از تقسیم بندی بالا حوزه ای از میراث فرهنگی را در برمی گیرد و در وزارت میراث فرهنگی و گردشگری دایره مخصوص به خود را دارد.

میراث طبیعی آن چیزهایی است که در ساخت و شکل گیری اش عوامل طبیعی نقش داشته اند.  مثل جنگل ها یا جاهایی که در گذر زمان بین انسان و طبیعت تعامل وجود داشته. برای مطالعه بیشتر درباره میراث طبیعی به بخش گردشگری و طبیعت مجله فرهنگی وبلایت سر بزنید.

میراث معنوی همه آن چیزی است که از سنت های شفاهی به ما رسیده. آئین های ایرانی و جشن ها، دانش های بومی و سنتی، صنایع دستی و مشاغل در این دسته کنار هم جمع می شوند.

میراث فرهنگی ملموس، آثار مادی و قابل لمس هستند که خودش به منقول و غیرمنقول تقسیم شده. آثار منقول اشیاء نفیس و تاریخی است که امکان حمل و نقل و دست به دست شدن دارد و غیر منقول مثل بناهای تاریخی که از جای خودش تکان نمی خورد و در جغرافیای خاص خودش ایستاده.

برای مطالعه بیشتر درباره میراث فرهنگی ملموس به صفحه گردشگری مجله فرهنگی وبلایت، بخش های اماکن دیدنی و موزه  سربزنید. مطالب جامع خواندنی با نمونه  در انتظارتان است.

چرا ثبت ملی آثار مهم است؟

اتفاقی منحصر به فرد و  ارزشمند که لازم است بماند؛ برای اهالی این سرزمین و هرکسی که مُهر ایران به شناسنامه دارد. قرار است که این ماندن با ثبت شدن تضمین شود و همه حواس شان به میراث شان باشد.نکند میراث فرهنگی و تاریخی ایران، بنا باشکوهی باشد و تخریب شود یا شئی ارزشمندی که از مرز خارج شود و یا آئینی باشد که به نام ملت دیگری ثبت شود.

دفتر ثبت آثار و حفظ و احیای معنوی و طبیعی وزارت میراث فرهنگی و گردشگری مسئول رسیدگی پرونده های ثبتی آثار ملی است. برای شناختش عمرت را باید بگذاری. به قول اهلی از اهالی اندیشه : فرهنگ و تمدن که می گویند یعنی همین.

چه شد که آثار ملی ایران ثبت شد؟

سال ۱۳۰۹ مجلس شورای ملی آن زمان قانونی تصویب کرد که آثار ملی ایران حفظ شود. اما آثار ملی چه چیزهایی بود؟!
قرار شد هرچه اثر صنعتی، بناها و مکان هایی که تا پایان دوره زندیه در ایران ساخته شده جزء آثار ملی به حساب بیاید. چه منقول باشد یعنی بشود جا به جایش کرد، چه غیر قابل انتقال باشد، مثل بناها . از آن زمان تا به حال که حدود یک قرن گذشته ،آثاری که اسم ملی می خورد پایش، تحت حفاظت و نظارت دولت است.تا ۲۵ سال بعد که آثار دوره قاجار هم اجازه گرفت کم کم وارد فهرست آثار ملی شود. اولینش کاخ گلستان بود که نیمه های زمستان ۱۳۳۴ به جمع این فهرست پیوست.
کاخ گلستان از سازه های دوره قاجار است. یکی از تالارهای این مجموعه تاریخی به دوران آغا محمد خان قاجار می رسد.

ملی پوش شدن آثار به چه شرطی؟

باید بگوییم هر اثر یا شئی تاریخی که غبار تاریخ به سر و رویش نشسته را نمی توانید به جمع ملی پوش های آثار بیاورید.  چند ویژگی هست که یک اثر را ملی می کند؛ حداقل یکی از چندتای زیر:

وقتی می بینی اش یادت بیاندازد که از بخشی از تاریخ ملی ایران آمده با کوله باری پر از فرهنگ و گَرد تاریخ.
برای یکی از آدمهای مهم و برجسته ایران باشد یا مربوط بشود به فعالیت ها و آثار و زندگی او
مکان یا شئی باشد که به تاریخ بشر فصل جدیدی اضافه کرده ؛ مثلا مبدا یا نقطه تحول تاریخ شده
اطلاعات جامعی از تاریخ و فرهنگ و تمدن با خودش داشته باشد
و در آخر، اثری باشد که بین مردم و در فرهنگ عمومی مورد توجه و احترام است.

تشخیص و ثبت آثار تاریخی ایران در فهرست آثار ملی هم به عهده وزارت میراث فرهنگی است و تمام.
۳۶ هزار اثر در فهرست آثار ملی ثبت شده. به قول اهلی از اهالی اندیشه : فرهنگ و تمدن که می گویند یعنی همین.

فهرست آثار ملی ایران و میراثی که مانده

اولین آثار تاریخی ایران که اسم شان در فهرست آثار ملی ثبت و ضبط شد؛ ۳۴۰ اثر بود. این آثار در ۱۴ مرحله ثبت شدند.مثل سلیمان تپه که از دوره عیلامی ها به ما رسیده و اولین اثر است که ثبت ملی شده. یا تپه شیروان که از عهد ساسانی مانده و به صفحات تاریخ اسلام آوردن ایرانیان برمی گردد. در میان هزاران کد و شماره در ستون های فهرست ملی روی پیراهن این اثر عدد ۴ خورده. از اولین هاست؛ شهریور ۱۳۱۰

بین خیل جمعیت قدیمی های این آثار، هرچه به انتهای فهرست نزدیک می شویم سن و سال ها کمتر می شود. مثلا این اواخر می رسیم به خانه ای ۹۴ ساله در خیابان پسیان تهران.
خانه توران امیرسلیمانی، از اولین خانه های مدرن تهران که ۵ هزار متر مساحت دارد. خانه از آن قمرالملوک امیرسلیمانی بوده که مردم به ملکه توران می شناختندش. توران همسر سوم پهلوی اول بوده.

در بین آثار ملی اسم هایی هم هست که به ثبت ملی شدن نرسیدند و فقط در مقیاس حروف و کلمات باقی ماندند. در عالم واقع اثری از آن نیست. همان آثاری که دیر به فکر ثبت شدن و محافظت از آن افتاده ایم و  حالا از بین رفته است.

مثل قلعه نهاوند یا دژ یزدگرد که قدمتش به دوران ساسانی برمی گشته و تا دوره ناصر شاه قاجار هم بوده و همان سال ها تخریب شده. یا قصر قاجار که قدیمی ترین قصرهای شاهان قاجار بوده و تنها بخشی از آن با ثبت ملی شدن نجات پیدا کرد. این بخش از قصر با عنوان عمارت کلاه فرهنگی و ندامتگاه قصر ثبت شده که حالا بخشی از آن باغ موزه قصر است.

ثبت آثار در ایران یک تجربه تلخ منفی هم دارد. فهرستی از آثار ملی برجسته هستند که ثبت شده اند اما از گزند تخریب در امان نمانده. مثل ارگ بم که زمین لرزه تخریب اش کرد. یا عمارت نظامیه که به دست حاج علینقی کاشانی از بازاریان معروف زمان خودش تخریب شد. وزیر میراث فرهنگی ایران می گوید هنوز نزدیک به یک میلیون سایت یا محوطه تاریخی داریم که شناسایی شده اما دست نخورده زیر خاک مانده.نگهداری و مرمت اش پول می خواهد.

میراث تاریخی ایران چه در فهرست ملی دربیاید یا نه! مهمترین چیز، حسی است از جنس مسئولیت که اگر نباشد ثبت شدن هم کاری از دست برنیاید. برای آشنایی با آثار ملی ایران با مجله فرهنگ وبلایت همراه باشید. وبلایت جایی است برای پرداختن به تک تک این آثار.