شب یلدا و گفتگو با شبان میرشکرایی | یلدای مشرقی | خوراکی های شب یلدا
مریم مه نگار: آرزو دارم موج گیسوان شب یلدا برای شما قایق سواری جالبی رو داشته باشد و در هر موج، چیزهای تازه ای پیدا کنید. ما در واقع به پیشواز شب یلدا رفته ایم. من که در برنامه قبلی آرزو کردم که کاش می شد هر چهل شب یلدا را در خدمت اساتید باشید و از گفتگو با آنها لذت ببریم و چیزهای تازه ای یاد بگیریم، به خصوص از استاد میرشکرایی که امشب هم در خدمت شان هستیم. سلام باز هم خوش آمدید.
شبان میرشکرایی: درود مجدد بر شما.
مریم مه نگار: خب از کجا شروع کنیم؟ من این بار از شما بپرسم از کجا شروع کنیم؟
شبان میرشکرایی: از هرکجا که دوست دارید اما فعلا جلوی ما انار است هندوانه.
اینها جزئی از سفره یلدا هستند. اما مشترکات شان چیست؟
مریم مه نگار: اول رنگش
شبان میرشکرایی: دقیقا همین طوره. سفره یلدا رنگش مشخص است. رنگ سفره یلدا قرمز است. اما چرا؟
در برنامه قبلی یادتان هست راجع به سرخی پیش از طلوع آفتاب گفتیم؟ این نشان از همان سرخی دارد. به همین دلیل تمام چیزهایی که در سفره یلدا هست یک نوعی قرمز است: لبو، هندوانه، انار، باسلوق قرمز و چیزهای دیگری که در هر شهر و جایی قرمز باشند، مثل خرمالو در جاهایی که خرمالو به عنوان میوه زمستانی وجود دارد آن را می گذارند. انگور را در تابستان می گذارند دوشاب اش می کنند، سرکه شیره اش می کنند که رنگش قرمز غلیظ تر شود و سر سفره یلدا می گذارند و به همین ترتیب.
مریم مه نگار: اصلا جریان سفره چی هست؟
شبان میرشکرایی: سوال خیلی خوبی پرسیدید. ای کاش ما در زندگی امروزمان ارزش سفره را می دانستیم.
سفره یک نشانه است، در تمام جشن های ما سفره وجود دارد، تمام آئین های ما سفره دارد؛ نوروز سفره دارد، یلدا سفره دارد و همین طور الی آخر. سفره نشان برکتی است که از مادر زمین به ما می رسد و بهانه ای است برای شکرگزاری. یعنی شما هر چیزی را از سر سفره برمی دارید شکر آن را می گویید و چیزی را سر سفره می گذارید که نشانه رسیدن آن نعمت از طبیعت به شماست. دقیقا همین کار را ما در نوروز می کنیم: سمنو می گذاریم، سبزه می گذاریم. در اینجا انار و هندوانه می گذاریم، برکت های این فصل را می گذاریم، آجیل می گذاریم و آن وقت اینها همه نشان می دهد که انسانی که در این حوزه فرهنگی در جریان این سالها زندگی کرده هوشمندانه برای خود فضایی را فراهم کرده که مدام شکرگذار باشد.
مریم مه نگار: حتی آن آجیل هم من فکر می کنم که تلاش قبلی است که در تابستان و پائیز برداشت آن اتفاق افتاده و جمع شده برای این شب هایی که نیست، حالا به صورت خشک در کنار این سفره.
شبان میرشکرایی: دقیقا همین طور است که به این آجیل می گوییم آجیل مشکل گشا.
این آجیل را در شب یلدا و در چهارشنبه سوری هم می گذارند، خیلی از اوقات که این آجیل را سر سفره می گذارند می گویند این آجیل مشکل گشاست. در کنار این سفره می نشینند و کتاب مقدسی را می گذارند یا کتابی را می گذارند که از آن آرزوخواهی می کنند. حتما شما شب یلداها حافظ خوانده اید و امسال هم حتما می خوانید.
فال می گیرید، یعنی شما از این سفره و برکت آرزو می خواهید.
مریم مه نگار: مواد و تنقلاتی که در سفره شب یلدا قرار می گیرد سمبل چه چیزهایی هست؟
شبان میرشکرایی: هر کدام از اینها برمی گردد به آن اقلیم. چون سفره چیزی است که شما از اقلیم فرهنگی خودت سرِ سفره می گذاری. بنابراین اینها متغیر است و در همه جا یکسان نیست. همه اینها نشانه ای از طبیعتی هستند که شما در آن دارید زندگی می کنید.
ولی در بعضی ها استثناست، مثل انار که با بقیه کمی متفاوت است. انار میوه ای مقدس است. همه به این در اشعار و حکایت های مختلف برخورد کرده اید، حتی داستان ها و قصه هایی هست که می گویند شما اگر یک دانه از اناری که در دست دارید را گم کنید و نخورید، ممکن است که به بهشت نروید. این مثال های این چنینی انار را مقدس می کند. در خیلی از تفکرات کهن این مرز و بوم انار میوه ای است که از آن زندگی و امید بیرون می آید و هزار راز دارد.
اگر خاطرتان باشد در قسمت قبلی درباره رسمی در ارمنستان با شما صحبت کردم. خیلی جالب است که نشان این کشور اساسا انار است و ارتباط شان با آئین های کهن به شدت با انار پیوند خورده و میوه بسیار مقدسی است.
هندوانه به خاطر رنگش سرِ سفره است، خیلی از جاها ممکن است که هندوانه را نگذارند، به غیر از امروز.
امروز یک مقداری همه گیری اتفاق افتاده است، یعنی همه جای کشور به دلیل وجود رسانه های عمومی و جمعی وجود داشته، اینها موجب توسعه و یادگرفتن از هم شده، ممکن است در نقاط مختلف ایران ببینید همه هندوانه می گذارند ولی شاید اگر برگردیم به گذشته، این اتفاق وجود نداشته باشد. خیلی از این موارد وجود داشته است.
مریم مه نگار: کدامش بهتر است؟
شبان میرشکرایی: عرض کردم میراث فرهنگی ناملموس، میراثی زنده است.
مریم مه نگار: پیوندهای اجزای این سفره با هم دیگر می تواند فلسفه خاصی داشته باشد؟ مثلا پیوند انار با هندوانه گفتید سرخی است.
شبان میرشکرایی: سفره ها هرکدام شان با هم متفاوت اند. البته عرض کردم که هر سفره ای ارکانی دارد. معمولا
سر هر سفره ای، سفره هایی که مقدس اند و یا به جشن ارتباط دارند معمولا آب هست، نور، روشنایی هست. معمولا یک کتاب مقدس و مورد احترامی هست. معمولا شیرینی یا یک چیز شیرین هست که شما کام تان را شیرین کنید. و در کنار همه اینها همیشه برکت های برآمده از آن اقلیم و سرزمین، سرِ آن سفره هست.
که حالا این برکت ها در سفره یلدا به دلیل اینکه می خواهند همه شان قرمز باشند، سعی می کنند این مشترکات را کنار هم قرار دهند.
مریم مه نگار: خیلی خوب نیست بپرسم اما می پرسم. حالا با این وضعیت موجود با این همه گرانی، خیلی ها واقعا نمی توانند اجزای این سفره را فراهم کنند.
شبان میرشکرایی: گاهی اوقات سفره لازم نیست خیلی فراخ باشد؛ می تواند کوچک باشد. بعضی وقت ها ما ناچاریم در یک زمانی انقدر خود را جمع کنیم در یک زمستانی که خود را نگه داریم و دوباره به برکت که رسیدیم خود را فراخ کنیم . هیچ وقت هیچ مشکلی پایان نیست. حتما شرایط عوض می شود. بنابراین مردم این جور آیین ها را در طول این هزاره ها یادگرفته اند که چطور حفظ کنند. وگرنه در طی این هزاره ها بسیار پیش آمده که قحطی ها شده، گرانی ها شده، جنگ ها شده ولی به اینجا رسیده.
مریم مه نگار: یک سوال دیگر هم از شما بپرسم. در مورد سفره هایی که پهن می شود آیا پیوندی بین این سفره ها وجود دارد؟
اگر برگردیم به پاسخ چند سوال قبل تر، عرض کردم که سفره نشان برکت و شکرگزاری است، بنابراین شما در هر آیینی که در این حوزه فرهنگی بخواهید شکرگزاری یا نذر کنید، چه ارتباطی به مذهب داشته باشد یا آیین های کهن تفاوتی نمی کند، نکته مشترک اینها شکرگزاری است. بنابراین همه اینها سفره دارند.
ممکن است که شما در تمام حوزه نفوذ یک مذهب یا دین، یک رفتار را نبینید؛ درست است که اعتقادات و اصول آن یکی است ولی رفتارهای فرهنگی آن گاهی اوقات متفاوت است. در حوزه فرهنگی ما به دلیل اینکه برکت از طریق سفره همیشه مورد توجه و تقدس بوده و مبنای شکرگزاری بوده، بنابراین در جشن های مذهبی ما و در سوگ ها و سفره های مذهبی سنتی مان این سفره را دوباره می بینیم.
مریم مه نگار: پس نذر خودش یک آئین است. نذری برای برآورده شدن آرزویی.که شما گفتید شبهای یلدا آرزو هم می کنند.
شبان میرشکرایی: بله دقیقا همین طور است.
مریم مه نگار: پایان شب سیه، سپید است. بسیار بسیار سپاسگزارم از شما
من باز هم آرزو می کنم که شب های دیگر هم در خدمتتان باشیم تا پایان این برنامه ها، تا برسیم به خودِ شب یلدا.
