آیین های رمضان؛میراث هزاران ساله ای که ثبت شده

آیین های ماه رمضان در فرهنگ اسلامی مخصوص به خود است اما همین فرهنگ وقتی به ایران آمده، شکل مخصوص به خود را گرفته؛ مثل همه دنیا که مسلمانان اش بسته به شرایط اقلیم و خاک و باورهای عرفی شان به شرع رنگ و بوی خاص خودشان را داده اند. آیین های رمضان در ایران مدتی است که ثبت ملی شده و در فهرست میراث ناملموس ایرانیان قرار گرفته.

ماه رمضان، سنتی که چند هزار سال عمر دارد

حتی اگر روزه نگیریم خاطره از رمضان کم نداریم؛ از روزهای کودکی که حتی روزه به ما واجب نبود اما احساسی قلقک مان می داد که اگر دعای سحر و افطار را بشنویم و جزو روزه داران نباشیم انگار یک چیزی از بزرگترهایمان کم دارید. وقتی که اصرارمان را می دیدند هول مان می دادند سمتِ روزه کله گنجشکی. آن وقت تشنگی و هوس سرکشیدن یک لیوان آب خنک می افتاد به جانمان. مقاومت می کردیم تا ظهر که مادر از روزه دار کوچکش با قربان صدقه پذیرایی کند. گاهی هم یادمان می رفت و بطری آب داخل یخچال را سر می کشیدیم یا به خوراکی ها ناخنک می زدیم.یادمان می آمد که روزه نیم بندمان با خوردن بر باد رفته، غصه دو عالم سر دل کوچکمان نمی نشست اما باز این مادر بود که می خندید و می گفت: اشکالی ندارد. چون حواست نبوده روزه ات باطل نیست.همان جا بود که با اولین احکام روزه آشنا شدیم.
رمضان ماهی است که آیین های ایرانی اسلامی خاص خودش را دارد. آیین هایی که حال تبدیل شده به ارثیه برای ما.

دسته بندی آیین های رمضان

آیین های رمضان را از نظر زمان انجام آن می توانیم دسته بندی کنیم؛اینکه یک آیین در شروع، میانه یا پایان رمضان انجام می شود یا در دسته رسم و رسوم عزاداری یا شادمانی است. این دسته بندی می تواند به تفکیک و بررسی دقیق تر هرکدام کمک کند. طبقه اش به طور خلاصه به شکل زیر است:

• آیین های پیشواز رمضان
• استهلال و رویت هلال ماه رمضان
• آیین های سحر ماه رمضان
• رسم و رسوم شب های ماه رمضان
• رسم هدیه دادن
• آداب و رسوم مراسم شب های احیا
• پخت غذاهای مخصوص رمضان 
• پخت نذری
• آیین های نیمه رمضان
• آیین های روز ۲۷ رمضان
• بازی های رمضان
• رسم روزه اولی ها
• آئین های استهلال ماه شوال
• رسم و رسوم شب عید فطر

ثبت ملی آیین های ماه رمضان

وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری که وظیفه شناسایی، ثبت و حفظ میراث ایرانی را دارد، درباره آیین های رمضان هم مثل رسم و رسوم نوروز اقدام کرده است. قدمت طولانی فرهنگ رمضان و رسم و رسوم آن در ایران و جلوه های رنگارنگی که در جای جای ایران دارد باعث شده رمضان میراث ناملموس ما ایرانیان باشد. به خصوص که کارشناسان میراث فرهنگی می گویند یکی از الزامات میراث ناملموس بودن همین زنده و جاری بودن در دل جامعه است و مردم با آن زندگی می کنند.

ثبت ملی آیین های رمضان در ۳۰ شهریور ۱۳۷۸ انجام شد و رمضان عنوان چهارمین پرونده در حوزه میراث معنوی را از آن خود کرد.

ثبت جهانی سفره افطار

سفره افطار، رکن اصلی فرهنگ رمضان در ایران و جهان است. تیر ۱۳۹۳ معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران از ثبت جهانی سفره افطاری کشورهای مسلمان با محوریت جمهوری اسلامی ایران خبر داد.
محمد شریف ملک زاده، معاون وقت میراث فرهنگی گفت که در حال برنامه ریزی برای ثبت جهانی هستیم. با گذشت چند سال این اتفاق هنوز رقم نخورده اما این ثبت هم می تواند برای ایران ارزشمند باشد و هم وحدت بین مسلمانان را با این میراث مشترک بیشتر کند. برای ثبت جهانی این پرونده در یونسکو تلاش های بیشتری از سوی ایران و سایر کشورهای مسلمان نیاز است.

نکته مهم در این خصوص ثبت زیر مجموعه آیین های رمضان به صورت اختصاصی برای هریک از شهرهای مختلف ایران است.

آیین های ماه رمضان در بوشهر که ثبت ملی شده

مثلا در بوشهر تا کنون ۱۰ آیین معنوی و اثر ناملموس فرهنگی مرتبط با ماه مبارک رمضان در  فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌.
شیوه پخت حلوای انگشت پیچ، رنگینگ که از خرما میوه بومی محل درست می‌شود، آش بوشهری و پخت گرده محلی چهار غذای بومی مناطق مختلف در بوشهر است که ثبت شده.

همین طور ایام مخصوص ضرب خوردن و شهادت مولا علی علیه السلام که در ماه رمضان است در بوشهر مراسم خاصی دارد که به ثبت ملی رسیده: سینه زنی بوشهری، سنج و دمام و پا منبری.

آیین های ماه رمضان اصفهان که ثبت ملی شده

رسم جیرجیرونی یکی از رسوم اصفهانی هاست که در فهرست میراث ناملموس رمضان ثبت ملی شده. این آئین را برگرفته از مذهب شیعه می‌دانند که قدمت آن به قرن سه – چهار قرن پیش برمی‌گردد و البته بیرون از اصفهان در شهری مثل یزد هم شبیه اش برگزار می‌شود. جیرجیرونی در روستای دستجرد جرقویه علیا رسمی ریشه دار است. که شیاطینی که در ماه مبارک رمضان به بند کشیده می‌شوند و در این شب آزاد می‌شوند و مردم با نذر و خیران خود را از این امر حفظ می‌کنند.