مسجد جامع نائین؛ ۱۲۰۰ سال، رکوع و سجود و حمد و ثنا

اگر می خواهید با یکی از اولین مساجد ساخته شده در ایران آشنا شوید، مسجد جامع نائین را ببینید.
نائین شهری کویری و داغ با مسجدی که در طول ۱۲۰۰ سال، علاوه بر اهالی شهر از مسافران غریبه زیادی پذیرایی کرده است.

مسجدی که ۱۲ قرن سِن دارد

مسافرانی که خسته از راه دراز با کاروان ها به نائین می رسیدند و برای خواندن نماز و استراحت، سراغ مسجد جامع شهر را می گرفتند.تک مناره مسجد با ۲۸ متر ارتفاع از راه دور هم قابل روئت بود و این بهترین نشانه برای راهنمایی بود.

برسر اینکه مسجد جامع نائین، اولین مسجد در ایران است یا دومینِ آن اختلاف است.
فرقی نمی کند، هرچه هست جایی است که نیاکان تازه مسلمان شده ما اولین نمازهایشان را زیر سقفش خوانده اند و بر خاکش سر به سجده گذاشته اند.

مسجد نائین چه شکلی است؟

این مسجد در دل بافت قدیمی شهر نائین قرار گرفته است. ساختار کلی مسجد جامع نائین ساده است؛ حیاط و شبستان ستون دار.
ستون هایی که گاهی تا چهل عدد هم می رسد از معماری هخامنشی الهام گرفته شده
سادگی اولین حسی است که از ورود به مساجد قدیمی ایران که در قرن های اولیه هجری ساخته درک می شود؛ مثل همان مسجدهای صدر اسلام و دوران زندگی پیامبر اسلام صل الله علی و آله.

آب و گل می شود خشت. و در نائینِ حاشیه کویر، جایی که مصالح جز خاک و آب نیست، مسجدی از جنس گل، خشت خشت روی هم آمده.در مسجد جامع نائین، تزئین و گچ بری هم اگر هست در قرن های بعدی اضافه شده و از هنر گچبری ایرانیان است که بر جان مسجد نشسته.
برای ورود به مسجد جامع نائین باید از ۳ در چوبی گذشت. اولی در زیر مناره قرار دارد و ورودی اصلی محسوب می شود. در دوم، طاق مقرنس دارد. مقرنس کاری اش را قرن هشتم هجری انجام داده اند.
در سوم، از جنوب شرقی مسجد جامع نائین است. در سوم مستقیم به شبستان باز می شود و می توان در آن نماز خواند. تعداد شبستان مسجد جامع نائین زیاد است، بیشتر از ۱۰۰ ستون و هرکدام هم نقش و نگاری دارد.

منبر چوبی و پرنقش مسجد جامع نائین را یک استاد کرمانی ساخته؛ شاه محمود نقاش کرمانی. این منبر چوبی گنجینه با ارزش این مسجد است که پنج قرن بعد از ساخته شدن مسجد به آن اضافه شده. منبر را یک نفر به اسم امین التجار به مسجد وقف کرده است که نام سازنده و وقف کننده هر دو در کتیبه سمت چپ منبر نوشته شده.

منبری که هیچ اثری از حمله موریانه و جانوران موذی بر آن نیست؛ گفته می شود موادی که به آن زده اند جانوران موذی در طول قرن ها  از این اثر هنری دور کرده است. فناوری بومی ساخت این منبر به روش کام و زبانه است و به صورتی است که اجزای آن بدون هیچ میخ فلزی یا اتصال دیگری به هم وصل شده و در هم چفت شده با پله هایی پرنقش است.

محراب مسجد جامع نائین هنوز پابرجاست و بالای آن آیاتی از سوره نمل و توبه به خط کوفی حک شده است. محراب و ستون های اطراف آن هم پر از گچ بری هایی است که انگار تابلویی از نقوش ذهنی هنرمندان گذشته را گرد هم آورده.
مسجد نائین اصفهان یک شبستان زمستانی دارد که سرتاسر با فرش پوشیده شده؛ تا هم زمین را بپوشاند و گرم کند و هم آن را رنگارنگ.

زیر ساختمان مسجد نائین چه خبر است؟

عمر مسجد جامع نائین را به قرن های اولیه ظهور اسلام نسبت داده اند، به قرن دوم هجری. در صحن مسجد، پله هایی هست که به عمق زمین می رود، جایی که قنات هست.
قنات زیر مسجد جامع به دست حفر شده و بالا آن مسیری برای تهویه هوا در نظر گرفته اند. در کنار این قنات، بخشی را به عنوان شبستان زیر زمینی یا سرداب ساخته اند که آن هم ستون های قطور و متعددی دارد. برای روشن بودن فضای شبستانِ زیر زمین، فکر نور هم بوده اند و چراغ های مرمرین در نظر گرفته اند؛ سنگ های شفاف مرمر در فضای کف صحن از بالا می توانسته نور را از خود عبور دهد و به زیر زمین برساند.

سنگهای مرمرِ آجر فرش، علاوه بر تامین روشنایی به تامین گرما و سرما در فصول مختلف سال هم کمک می کرده است. مسجد جامع نائین اصفهان برخلاف بقیه مسجدها یک مناره دارد و ۷۰ پله را باید بالا رفت تا به گلدسته آن رسید. مناره ای که طوقی گچبری شده دارد که استادکار هنرمند آن گمنام است و اسمی از آن در تاریخ نمانده.
مسجد جامع نائین را در نیمه دی ماه سال ۱۳۱۰ در فهرست میراث فرهنگی ملموس ثبت ملی کرده اند، به شماره ۱۴۴.
مقابل مسجد جامع نائین، خانه ای تاریخی هست به اسم خانه پیرنیا. این خانه را به عنوان موزه کویر هم می شناسند. خانه پیرنیا در دوره صفوی ساخته شده و داخلش گچبری های ارزشمندی دارد که داستان های هفت پیکر نظامی را روایت می کند. در این خانه وسایل مختلف مردم حاشیه کویر و ابزار آلات زندگی و صنایع دستی آنها هم جمع آوری و به نمایش گذاشته شده است.

نارین قلعه هم یکی از اماکن تاریخی در نزدیکی مسجد جامع نائین است که قدمتش به دوره پارتی و ساسانی می رسد و گفته می شود که آتشگاه بوده.

نائین کجاست؟

نائین در استان اصفهان است، در ۶۵ کیلومتری مرکز شهرستان ورزنه. نائین تا تالاب گاوخونی کمتر از ۱۰۰ کیلومتر فاصله دارد. نائین شهری قدیمی است که حدود ۳ هزار سال روی آن قدمت گذاشته اند. ریشه در ایران باستان دارد و یکی از ولایت های پنج گانه فارس، پایتخت هخامنشیان بوده است.

درباره نائین و مسجد جامع تاریخی اش بیشتر بخوانید

در ادامه مطلب مسجد تاریخی نائین در تلاشیم منابع مرتبط با آن را در زیر فهرست و به روز رسانی کنیم. شما هم اگر منابع تکمیلی سراغ دارید در قسمت نظرات درج کنید تا منتشر شود و یا از قسمت تماس با ما با تحریریه وبلایت و نویسنده مسئول این مطلب در ارتباط باشید.

کتاب نائین شهر هزاره های تاریخی

نائین شهر هزاره های تاریخی نوشته حسین سلطان زاده است که با کوشش دفتر پژوهش های فرهنگی روانه بازار شده است. این کتاب ۵ فصل دارد و درباره تاریخ، معماری و هنر نائینی ها می توانید اطلاعات خوبی پیدا کنید.