باغ های ایرانی ؛ این بهشت های زمینی

آنهایی که معماری خوانده اند می دانند محال است حرف از معماری ایرانی بشود، اما اسم باغ ایرانی به سر زبان نیاید. معماران ایرانی، باغ ساز بوده اند. هنر و دانش اش را داشته اند. به خاطر همین هم سنت باغ سازی ایرانی از اصلی ترین مشخصات معماری ایرانی است. در بخش معماری مجله فرهنگی وبلایت به این بهشت های زمینی قدم بگذارید.

باغ ایرانی یک کهن الگو ست. ساختاری است که اجدادمان برای محوطه ها و فضای باز طراحی کرده اند. تا جایی که به بیرون از ایران هم این الگوی معماری را صادر کرده اند و با خود برده اند. مثل تاج محل هندوستان یا باغ جنرلایف کاخ الحمرا در اسپانیا که بیرون از آب و خاک ایران است اما اصالتا ایرانی است.

تجربه نشان می دهد آنها که قدم به باغ های ساخته شده به دست باغ سازان ایرانی گذاشته اند مسحور زیبایی و آرامشش شده اند. آرامشی که دل کندن از آن برای ما آدمهای دودی محصور شده در چارچوب آپارتمان های کوتاه و بلند چند ده متری، سخت است چه رسد برای گردشگران خارجی که عناصر هنر شرقی آن هم از جنس ایرانی اش همیشه مسخ شان می کند.

ساختار باغ ایرانی

باغ ایرانی ساختار هندسی مشخصی دارد و از سه بخش اصلی تشکیل شده :

یک ساختمان اصلی در مرکز باغ که اسمش کوشک است.
شبکه ای از آب های جاری و استخر و حوض و فواره
و درختان و گلها

اگر باغی دیدید که این سه بخش را نداشت، اسمش ایرانی نیست.
باغ های ایرانی در مسیرش جوی آب روان است. با دیوارهای بلندِ دور و اطرافش محصور شده،
یک عمارت باشکوه هم در مرکز باغ است که جلویش یک استخر بزرگ پرآب نشسته.

تاریخچه باغ ایرانی

باغ ایرانی زنده است به آب جاری . برای ایران که سرزمینی نیمه خشک بوده،  اولین باغ های ایرانی کنار قنات ها شکل گرفته.
می گویند اولین باغ ایرانی را کوروش دستور ساختش را داده و باغ ایرانی پاسارگاد، مادر باغ های ایرانی است.

شاعران پارسی گو وقتی صحبت از باغ ایرانی می شود، می گویند پردیس . فردوس . بوستان و بستان.
کلمه باغ ایرانی که موضوع این مطلب ما شده ترجمه انگلیسی Persian garden  است. عنوانی است که گردشگران و جهانگردان غربی به باغ های ما داده اند.

باغ های ایرانی معروف

اغلب باغ های ایرانی در مناطق کویری ایران ساخته شده و هرکدام از شهرهای این جغرافیای ایران معمولا چند باغ از این دست دارد. فهرستی از باغ های ایرانی معروف به شرح زیر است:

باغ پاسارگاد : به مادر باغ های ایرانی معروف است. در استان فارس قرار گرفته. مقابل کاخ تخت جمشید. از این باغ حالا چیزی باقی نمانده. جزو مجموعه پاسارگاد است و در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده.

باغ چهل ستون اصفهان : باغی در اصفهان است؛ شرق میدان نقش جهان. محصول دست پادشاهان صفوی است. شاه عباس اول آن را شروع کرده به ساخت. آدمی که خودش اهل شعر و هنر و معماری بوده. هم ثبت ملی است هم در فهرست جهانی یونسکو.

 باغ ارم شیراز : در شمال غربی شیراز است و به سروهای بی نظیرش مشهور شده. یک باغ گیاه شناسی هم دارد. تاریخ ساختش معلوم نیست اما خاندان زندیه به سر و وضعش رسیده اند حدود دو قرن پیش. ثبت ملی شده و در فهرست میراث جهانی هم همچنین.

 باغ فین کاشان : اسمش که می آید یاد امیرکبیر و قتل خونین اش می افتید و سلسله قاجار. اما حقیقت این است که عمر این باغ بلندتر از این حرف هاست. می گویند به دوران حکومت خاندان آل بویه برمی گردد. یک بار زلزله مهیب کاشان سال ۱۵۷۳ میلادی کاملا تخریب اش کرده. میراث فرهنگی می گوید باغ کنونی فین کاشان را جمشید غیاث الدین کاشانی طراحی کرده اما دانشگاهیان معمار می گویند کار شیخ بهایی است.

باغ دولت آباد یزد : در محله چهارمنار یزد است. صاحب بلندترین بادگیر خشتی جهان است. هم در فهرست آثار ملی ایران است
هم به عنوان میراث جهانی یونسکو بقیه مردم جهان هم در مالکیت اش شریک اند. دوره افشاریه ساخته شده به دست یکی از خوانین یزدی. قبل احداث باغ یک قنات ۶۵ کیلومتری کشیده اند و آب را از مهریز یزد کشیده اند تا دولت آباد. این باغ زیبای بزرگ یک برج دیده بانی زیبا دارد و درخت های انار و انگورش کم نیست.

 باغ شاهزاده کرمان :  باغی در ۲ کیلومتری ماهان است. منطقه ای که به خوش آب و هوا ترین بخش کرمان معروف است.
عمارت باغ را نوه ناصرالدین شاه ساخته که فرمانروایی کرمان را در آن زمان به دست داشته. به خاطر همین شاهزاده قجری اسم باغ را شاهزاده یا شازده گذاشته اند.
پژوهشگران معمار می گویند این باغ شبیه بهشت است و عناصر مختلفش با آیات بهشت در سوره واقعه برابری دارد.

برای گشت و گذار بیشتر در دل باغ شاهزاده کرمان پیشنهاد می کنیم مطلب زیر را بخوانید

باغ شازده کرمان ؛ این باغ ایرانی معجزه ای در دل کویر است

باغ پهلوان پور مهریز یزد : قدمت مهریز به دوره ساسانی می رسد اما باغ پهلوان پور آن عمرش به اندازه سلسله قاجار است. قنات هایی دارد که از ۴۰ کیلومتر آن سو تر کشیده شده تا به باغ. به درختان خرمالو و انارش معروف است. در فهرست آثار ملی و جهانی ثبت است اما کاربری اش را تغبیر داده اند به هتل. باغ متعلق بوده به علی پهلوان پور که تاجر و پهلوان یزدی بوده.

باغ عفیف آباد : از نمونه های باشکوه باغ در ایران است. در خیابان عفیف آباد شیراز. عفیف آباد، باغ گل و بلبل است. اگر به جستجوی باغ آرایی و هنر گلکاری ایرانی هستید، این باغ از منحصر به فرد ترین نمونه های آن است. این باغ، روزگاری گردشگاه خاندان صفوی بوده.

برای گشت و گذار بیشتر در دل باغ عفیف آباد شیراز پیشنهاد می کنیم مطلب زیر را از دست ندهید.

باغ عفیف آباد شیراز ؛ بهشتی که انتهای یک خیابان به انتظارت نشسته

باغ امامی تبریز، پارک صفاری تبریز، باغ ایرانی تهران،باغ  ایران مال و کوچه باغ ها و باغ ایرانی نیشابور از نمونه طرح های نجات این بهشت های زمینی و احیا و طراحی براساس ساختار آن است؛ برای جلوگیری از ایستادن همیشگی قلب سبز شان.

ادامه دارد…